SOTIR ATHANASI – TREGIM
Makinën e mbylla dhe e sigurova. Në çastin kur do të largohesha, një tufë pëllumbash qenë grumbulluar e çukisnin thërrimet në një cep të trotuarit. Shitësi I kullurëve djalë rreth të tridhjetave, me njërin krah të lidhur, më pyeti:
– Shqiptar je?
– Po.
– E mora me mënd dhe u gëzova që, ajo vajza të falenderoi dhe u theu hundën disa skeptikëve këtu në Greqi.
– Ditën e parë e ke me këtë mjet?
– Po.
– E di se ç’makinë është kjo?
Unë ngrijta supet.
– Është makinë funerale, ose makina e të vdekurve. Mos të të gënjejë karroceria e saj me llamarina.
Mua më mbuluan trupin djersë të ftohta.
– Vishe atë këmishë, se je bërë sikur ke dalë nga dushi, – foli ai me një ton të butë.
Atëhere e kuptova se isha lakuriq dhe se, këmishën e mbetur vetëm me një mëngë, e kisha hedhur në njërin sup si të qe thesi I hamenjve.
– Pronari yt, miku im, është një maskara që s’e ka shokun. Çdo javë këtë punë bën. Ai ka një zyrë funerale që në greqisht quhet: GRAFIO TELETON. Ja ku e ke të shkruar!
Dhe, bashkatdhetari im më tregoi me gisht tabelën që mbulonte të gjithë hapsirën e pasme të këtij biçim mikrobuzi të mbyllur, me të cilën, asnjë vitrinë nuk do të denjonte t’a kishte pranë. Në të vërtet, ajo ishte një role prej mushamai që punëdhënësi im e kishte lëshuar përpara se të zbriste.
Kullureshitësi rregulloi fashimin e krahut dhe me dy gishtërinjtë e dorës së lirë, sI I dha pak mjekrës majtas, tha:
– S’ke pse çuditesh. Nuk je ti I pari që bie viktimë e mashtrimit, jo. Në të njëjtin kurth rrasë edhe unë para një muaji. Grigora, më bërtiste qelbaniku dhe dora e tij si prej fantazme, sikur më godiste atë nenin e ekuilibrit. Ai, mbase kishte të drejtë se unë s’kisha guxim të ecja me shpejtësi më të madhe se 90 km./në orë. Prandaj thërriste dhe u grindëm. Mjeti doli nga rruga dhe unë theva krahun.
– Po. . . , fantazma?
– Farën e keqe, nuk e gjen gjô, – themi ne andej nga Tirona.
Dhe, me dy gishtërinjë e dorës së lirë, rregulloi fashon te e djathta për t’i dhënë kokës një lëvizje rutinë. A si për të përforcuar një gardh distancimi nga e keqja. Mbase, edhe për t’u shfaqësuar përpara ndërgjegjes së tij nga një lloj “mëkatimi”, tek fliste me një mllëf ende të pa zbrazur edhe pse kish kaluar një muaj.nga dita e aksidentit.
– Nuk e di me se je marrë ti, miku im, por unë, prej vitesh kam dhënë letërsi te “Petro Nini”. Këtu në Greqi, o plak, po jetojmë si në kohën e Gogolit, themeluesit të romanit rus me. . . Shpirtëra të Vdekura.
Po. Dhe mos u çudit fare. Jo çdo njeri ka aftësinë dhe kurajën të shohë atë që ka fare pranë dhe që I duket normale, kur ajo është katastrofale.
Unë hapa sytë për të kuptuar nëse ishte normal dhe bënte shaka, apo I dehur, ose I goditur dhe tregonte një të vërtetë tronditëse. Për të mos thënë një akuzë kaluar groteskut. Veç kësaj, e lëshuar në mes të Athinës si predhë qoftë edhe si metaforë, një sulm I tillë si prokurë, përbënte fyerje.
– Barbarizmi I këtyre, vazhdoi pretencën Petroninasi i kalon caqet e letërsisë.
Thuhet se Gogoli ka shkruar edhe pjesën e dytë të romanit. Por, pas një krize shpirtërore, I dogji dorëshkrimet dhe mirë bëri. . . .
Unë e shihja tejet I befasuar këtë Profesor dhe më mrekullonte aftësia e tij për të kapur tiparin e kohës, krejtësisht të pavënëre. Ashtu si sjellja në sipërfaqe me hiperbolën më ngjante. Kjo, mbase vinte edhe nga mëria e shprehur me gjuhën e tij idhnake. Gjirhësesi, veshja me këtë robë të Gogolit, nuk I jepte pushtet fenomenit. Ai thjesht e nxirrte të keqen në sipërfaqe.
Befas ai më afrohet dhe ndonëse në shqip, me një zë fare të ulur, si në lojën e “telefonit të prishur”, më tha:
– Ndoshta e kishte fjalën për këta tipa Gogoli; prandaj duhet t’a ketë grisur pjesën e dytë të Shpirtërave. Mbase e ka patur fjalën për tipa si këta, që kërkojnë kufoma apo trupa pa shpirt? Se unë, o plak, kam dy javë këtu dhe këtë makinë asnjëherë nuk e kam parë të sjellë ndonjë të aksidentuar me shpirt, të gjallë. Rasti yt është përjashtim dhe . . . , dënim apo humbje për efendikoin tënd.. . . Sidoqoftë, ti kërkoi dhipllo merokamata, – më tha ai, po me atë ton inatçor, po me atë mllëf, po,me atë ashpërsi intime.
– Që do të thotë? – e pyeta unë.
– Dopjo ditë pune, – spjegoi dhe shtoi: – Ajo vajza, është e sigurtë që do të shpëtojë. E pashë në çere unë. Ia dëgjova edhe zërin. Ai qe plot jetë. Gjë që do të thotë, se do të mbetet me frymë. Ti duhet të gëzohesh se kjo përbën një risi për këtë mjet.
Pas kësaj, me të dy gishtat e dorës së lirë, i dha pak mjekrës djathtas. U afrua edhe më pranë meje dhe diç nuhati:
– Ti ke ecur me xhama të mbyllur në gjithë këtë vapë zhuritëse? – më pyeti befasisht si për t’u siguruar në kishte të drejtë në përfundimin e një hulumtimi të sapo kryer.
Unë u hutova dhe menjëherë ktheva kryet të shihja nga dritaret e makinës. Ato qenë vërtet të mbyllura plotësisht. Atëhere më ra ndërmend se i kisha bllokuar me butonin automatik që të shmangia përplasjen me katananë. Ngrijta gishtin e madh të dorës së majtë dhe me buzëqeshje, thashë:
– Po, por nga e kuptove?
Ai gjithashtu, bëri të njëjtin gjest dhe po me atë ëmbëlsi të pyetjes sime, më tha:
– Çdo brez ka teorinë e vet. Edhe ne gjithashtu. S’kemi pse të bëjmë përjashtim. Mund të themi se jemi brezi i: Gishtit të madh, I Okejt dhe I Parfumit.
Pas kësaj, ai qeshi sërish dhe vështrimi I tij, shihte thellë në sytë e mi që i ndjeja si të fundosur në ujë, a gjetiu ku përfytyrimin im nuk mund të ngjitej. Patjetër që duhet të kenë qënë krenaja të panjohura, cekura shkarazi e të paformuluara si ato që Profesori sapo tha mbi dukurinë e brezit tonë.
Gjithsesi një buzëqeshje e lehtë kënaqësie lodronte përmes atyre syve e atij vështrimi ëndërruar. . . , deri në largpamësi. Shpotitës gjithashtu.
– Jam marrë me letërsi unë, plako. Ti vërtet solle një të aksidentuar. Por aroma e trupit tënd, s’është e vështirë të merret me mënd se e ka origjinën te ai shpërthim djersësh erëmirë nga ku ndërveprimi i asaj vajze fisnike greke, si një barazpeshë dinjitoze ndaj shpëtimtarit emeton kënaqësinë. Dukesh si I spërkatur me lëng trëndafili. Karakteristikë kjo e triumfatorëve, – përfundoi ai dhe, me dy gishtat e dorës së lirë, I dha pak mjekrës majtas. Unë ngrijta sërish gishtin e madh lart si për të miratuar atë çka shprehu ai që buzëqeshi ëmbëlsisht. I thashë:
– Është mirë të dijë njeriu të përkufizuar karakteristikën dalluese të brezit që përfaqëson. Dy të parat I kuptoj se: si Okej dhe Gishtin e madh e çoj për të treguar dakortësi a palë në idenë e tjetrit. Po Parfumi , ku hyn?
Ai qeshi gëzueshëm dhe butë:
– Mban mënd, në vitet e Diktaturës, kur shkonim në plazh me kabinë te HEKURUDHA? Ne fëmijët, kishim zbuluar se te lulishtja e Hotel Turizmit “Adriatik”, kishte ujë të ftohtë?
– Po, – thashë unë dhe kujtova se si çdo drekë me kanë në dorë, shkoja dhe mbushja ujë të ftohtë.
Ai tundi kryet:
– Pikërisht, por rrugës do të hasje ndonjë turist të huaj, rrobat e të cilit, do të kudërmonin aromën dehëse të luleve dhe neve na dukej se ata njerëz vinin nga tjetër planet.
– Kjo është plotësisht e vërtetë.
Ai vazhdoi: – Kur u ktheva për herë të parë në Tiranë, më kanë pyetur në më shumë se tri a katër raste gra, të cilat I kam patur shoqe në rini, se ku është sekreti që këmishë e mia ermonte zambak. Dhe. . . , me dhimbje, më duhet të spjegoja atë për të cilën në emigracion, e di çdo fëmijë që ka parë të paktën një herë të ëmën kur e mbush lavatriçen e rrobave. Kjo pra, ka ndodhur në vitet ’93-94 të shekullit të shkuar.
– Në këtë kuptim, o plak, hyn edhe shtesa: BREZI I PARFUMIT, përfundoi PROFESORI I LETËRSISË.
Le të kthehemi tani te tregimi ynë.
Nga ç’ka dëgjova për punëdhënësin tim, m’u ndez gjaku e u mata të ngjitesha lart; por ai, në momentin më të keq për ‘të, m’u shfaq për më tepër me një pamje: kapadaiu e vetëkënaqësi, përzier me një zëmërim në adresën time. Kjo, siç edhe e kisha mëse të qartë tashmë, buronte nga fakti se ai qe përgatitur për dy kufoma e jo për një. Fajtori në këtë mes, isha unë. Pezmi dhe zëmrimi I kthyer në xhindosje, dukej që në përplasjen e shikimeve tona të befta. Kjo lexohej lehtë, te sytë e tij që digjnin ulërimën e humbjes së një kufome, ngjasonin me flakën e squfurit në tufan. Por vetëm për pak sekonda. Se, kur pa kërcënimin e dritës sime që fliste për rebelim, ata kandil që dukeshin si flakhedhëse të cilat mezi, prisnin të përvëlonin gjithçka në atë qoshkë të zhndërruar në mejdan, u shuan si me çelsin e poçit elektrik në haur.
Më kërkoi çelsi e makinës me një zë dhe fjalë lutëse.
– Dipllo dheka hiliadhes dhrahmes!
( Dyfish dhjetë mijë dhrahmi! ) – I thashë unë.
Ai shqeu sytë nga habia.
Siç duket, edhe të mitë do të qenë zgurdulluar se dhëmbët më kërcisnin nga shtrëngimi. Isha gati t’i jepja një goditje atje ku mund t’a lija pa frymë, vetëm me një lëvizje. Se në repartet speciale, nuk isha stërvitur vetëm për ndihmën e shpejtë, por edhe për neutralizimin e kundërshtarit pas së cilës, s’ka ndihmë të shpejtë që t’a rikthejë siç qe, të paktën për 15 minuta.
Ai e kuptoi. Duhet t’a ketë hutuar disi pamja ime, por gjithsesi, sikur po i dilte shpirti për këtë dyfishim pagese, tha plot ëmbëlsi neveritëse:
– Dheka hiliadhes, pedhimu!
( Dhjetë mijë, biri im)!
– Dopjo ditë pune, – përsërita unë dhe gishtat e së djathtës sime, I puqa aq fort me njëri tjetrin, sa më kërcitën. Atë çast vura re se në ‘to, më kishin mbetur disa fije floku trazuar me gjak nga ajo vajza greke me emrin Ana.
“Nuk e meriton ky qen të preki këto flokë, – mendova dhe e mposhta zëmëratën që mbërrinte deri në sulm.
Ai futi dorën në xhepin e brëndshëm të xhaketës dhe nxorri që andej katër pesëmijëshe dhrahmi. I shpalosi aq dukshëm si të mos ishin letra, por copa metali me të cilat do të formonte mburojën antigoditje:
– Oriste, pedhi-mu!
( Urdhëro, biri im!).
Ia rrëmbeva të hollat. E pashë me egërsi dhe ia flaka tutje çelsat që të mos më ulej përpara këmbëve për t’i marrë ato se, kisha frikë mos nuk e përmbajë dot veten dhe e godisja me një shkelm si top futbolli. Këtë veprim e shoqëroja me një të sharë vëndshe që vetëm Kullureshitësi e kuptoi.
Ai u fut në kabinë për t’i liruar vëndin një tjetër mjeti që hyri në atë çikë qoshkë spitali.
– O Zot! Përsëri GRAFIO TELETON, – tha shitësi I gjevrekëve dhe me dy gishtat e dorës së lirë, I dha pak mjekrës majtas. Shpuri kokën pak mënjanë siç bënte kur vërente diçka të papëlqyer e të papandehur.
Njeriu që ngiste mjetin, zbriti me një vetëkënaqësi që e linte ku e ku pas efendikoin tim. Dhe unë pashë një barkfryrë me cigare në gojë që gogësinte si parapagim për ato që do të hante me kaparosjen e një kufome të siguruar. E thithte cigaren si të ishte marihutanë, se si drogmen ai përngjante. Nuk e ngopte tymi, siç edhe nuk duhet të ngutej as ne piraterinë e trupave të vdekur. Qe një fytyrëgjërë e faqekuq si prapancë gici. Sytë I kish si thëngjij të sapo ndezur. Flokët të dëndur e të pashtruar.
Mua m’u trazua.
Nuk kisha faj. Të gjitha këto qenë ca si shumë për stomakun tim të troshitur nga rruga e të pangrënit; me gjithë ato ngarkese truri e zemre që më rënduan tinëzisht e paburrërisht. Mësuesi I letërsisë më dha një shishe me ujë:
– Shpëlaje gojën, – më tha dhe unë atë çast vura re se ai kishte dy sy bojë deti dhe një vështrim të ëmbël.
Ashtu, siç më tha ai, bëra. Pastaj, gjithë litroshen e ktheva me një frymë si I etur. . . Por më erdhi për të vjellë. U afrova te ana e murit dhe nxorra. . . Vrerin që kisha brënda. Ishte veri I asaj dite vreri.
– Tani shpëtove, – tha mësuesi I Petroninasi. Se ti nuk ke mide për këto poshtërsira. Ky barkderri që erdhi tani, ty të trazoi, kurse mua më lëndoi krahun. Dhe po më dhëmb si t’a kem rithyer. Eh!, – dhe ai me dy gishtat e dorës së lirë, I dha pak mjekrës majtas dhe rënkoni:
– Janë personazhet e pashkruar të Gogolit, o plak. Mbase nuk e meritojnë t’ia japësh njerëzimit. Këta tipa ia heqin kuptimin jetës. E sa për bukurinë, as që bëhet fjalë. Këta janë për prokurori dhe jo për letërsi. Po kujt prokurorie?
M’u afrua më pranë dhe me një zë tepër të ulur, gati si pëshpëritje, më tha:
“Ne jetojmë në dhe të huaj, o plak. Të ishim të zotë, bënim vëndin tonë; nuk vinim këtu”.
– Kështu thonë këta Shvejkë, – dhe duke qeshur me shpërthim grotesk, plotësoi mendimin f I l o z o f I k : Nuk e dinë që po jetojnë kohën e Gogolit. Tha kështu dhe sytë iu mbushën me lot:
Ti nuk e di se ç’më kanë parë llampatinat e mia në autostradë me atë barkderrin. Se e morën një fatkeq që thërriste për ndihmë dhe kur e sollën këtu, qe I vdekur nga që ia kishin nxjerrë frymën rrugës. Kokërdhokët e syve të dritëziut kishin perënduar. Ndërsa hunaza me gur të çmuar prej zhadi a nefriti, në dorën e atij bualli me klarinë të çmuar , si një semafor në teatrin absurd, ndërronte: nga e bardha e fëlliqur, në jeshile të errët, si surrati i një shtiraku të tredhur.
– Po në qënkërka kështu, pse vjen këtu, o Profesor?
– Ke plotësisht të drejtë. Unë vij këtu për dy arsye. E para: se te Petronini kam të fejuarën mësuese matematike. Shtëpinë e prindërve e ka te MEDRESEJA. Kurse unë, kisha rregulluar një dhomë në konviktet e qytetit Studenti. Nuk shtyhej, ë? Si thua ti, o plak? Nuk na duhej një shtëpi?
– dhe ai pa pritur përgjigjen time, me dy gishtat e dorës së lirë, I dha pak mjekrës në të majtë.
– Të drejtë ke, o Profesor! Po e dyta?
– E dyta. . . .Se dua të vijë dita që atë barkbuallin, të mos e shoh më në timonin e asaj makine vrasjeje. Por në karrocerinë e saj, si atë që solli sot.
Unë ngriva.
Ai përkundrazi, nisi t’a shkoqi e mbase t’a shkrijë idenë e tij më hollë e t’a bëjë më të lëngët. Tha:
– Vetëm atëhere njerëzimi do të marrë në dorë shkrimet e grisura të Gogolit.
Pas kësaj, mua m’u mpi, jo vetëm truri, por I gjithë trupi. Kurse ai, qeshi pa shkak dhe përfundoi:
– Nuk flas kot, plako! Kam dhënë letërsi te Petronini, ku më pret e fejuara.
Qe hera e fundit që me dy gishtat e dorës së lirë, I dha mjekrës një lëvizje jo më të majtë, por më të djathtë:
– Vajtja tek e fejuara, është vazhdimsi e jetës sime. Dhe kjo, nuk mund dhe nuk duhet të jetë e njëmendtë, kur: ndërgjegje ime qan, klith e thërret për një dalëzotës mbi këto jetë paralele të ndërprera.
( VAZHDON )
SOTIR ATHANASI,
Tiranë , 15, Prill , 2018!
