Nga Ndue BACAJ *
At Shtjefen Gjeçovi mbi një shekull më parë do të thoshte: “ Ça asht shqyptar i vertet e që i rreh zemra n’dashni t’atdheut të vet , ai edhe do t’rreket e do t’perpiqet per të shëndriturit e kombit vet…”.
Studiuesi Fasli Muriqi (Bajraktari) me librin e tretë të tij që po promovojmë sot (13 nëntor) në Shkodër me titullin domethënës : Qendresa Rugovase dhe Sak Faslia , Bajraktari i Rugovës, si dhe me dy librat e promovuara më parë (në maj 2017) : Rugova Kreshnike , dhe e kaluara e saj historike , dhe , Koshutani Heroik i Rugovës Kreshnike, jo vetëm është rrekur e perpjekur për të shëndriturit e Rugovës dhe rugovasve atdhetarë kreshnik, por ja ka arritur mrekullisht për të perjetsuar me këtë triologji historike e enciklopedike, luftën, qendresën , perpjekjet, dhe atdhedashurinë e rugovasve kreshnik për trojet e veta , për trojet etnike të Kosovës e Shqipërisë. Libri Qendresa Rugovase dhe Sak Faslia , Bajraktari i Rugovës është shkruar i ndarë në tre kapituj dhe me një renditje kronologjike ngjarjesh dhe portretesh që tregojnë ambientit atdhetar, që lindi , rriti dhe edukoi patriot të shumtë që u dualen përzot trojeve shqiptare dhe lirisë, duke luftuar me pushkë në dorë kundër pushtuesit Osman, serbo-malazez, fashistëve italo-gjerman e së fundi sllavo-komunist-serb. Z.Muriqi si “Hyrje” na prezenton një histori të shkurtër të Rugovës e të Koshutanit heroik të Rugovës Kreshnike, të vendlindjes të Bajraktarit të Rugovës , Sak Faslisë, si dhe prejardhjes që nga kelmendasi Gjekë Stanisha, para rreth 350 viteve etj. 
Gjithashtu në liber kemi një “histori” të detyrimit të popullsisë të Rugovës e tjerë per të ndryshuar fenë, por jo kurr atdheun dhe dashurinë për të. Në “qendër” të librit siç njoftohet në titull është Bajraktari (Flamurtari) i Rugovës SAK FASLIA i cili ishte edhe udhëheqësi i urtë e trim i rugovasve atdhetar. Nëse në dy librat e parë z.Fasli Muriqi memorizon kronologjikisht historitë e qëndresës, luftrave e perpjekjeve të rugovasve për mbrojtjen e trojeve shqiptare, në librin që po promovojmë sot ai i portretizon shumë gjërësisht këto luftra e beteja, që shpesh studiuesi me të drejtë i cilëson edhe si qendresë në mbrojtje të kufirit… Por z.Muriqi mbi të gjitha portretizon e perjetëson figura patriotësh rugovas që udhëheqën luftrat , luftuan u sakrifikuan e deri dhanë jetën në mbrojtje të lirisë e trojeve etnike shqiptare. Në liber janë “renditur” luftrat mbrojtëse të Rugovasve per trojet shqiptare , të gjitha të cilësuara me emra vendesh e betejash dhe me emra udhëheqesit dhe të dalluarit e ketyre luftrave si Sali Jaha , Çel Shabani , Avdi Smajli , Kadri Bajri , Isuf Mujani , Zhujë Selmani , Halil Turku , Hysen Bajri, Kadri Bajri , Isuf Smajli , Demë Isufi , Rexh Avdia , Hajdar Feku, Balë Alia, Ker Sadria, Sadri Elezi, Hys Selmani, Sali Rama, Jashar Haxhia, Shaban Rexha Kelmendi, Tahir Coli, Bekë Rexhepi-Çelaj, Imer Malçi, Xhem Arifi-Bajraktari, Lan Selimi, Demë Ali Pozhari, Hajdin Sahiti, Zhuk Haxhia, Rizë Zymeri, Isuf (Mehmeti) Bajraktari, Haxhi Mustafa, Aqif Bluta, Xhemë Zeka, Zhujë Keri, Arif Reka, Sadik Selimi e deri te trimereshat Kajë Shabanja, Bike Alia, Begë Maliqi, etjerë e tjerë. Vlenë të shënohet se jo vetëm betejat janë të renditura bukur kronologjikisht dhe historikisht , por edhe portretet e patriotëve janë renditur kronologjikisht sipas viteve të lindjes dhe kohës së aktivitetit e luftrave në mbrojtje të trojeve etnike shqiptare të Rugovës e Kosovës. 
Në ketë libër bie në sy portretizimi i shumë emrave trimash atdhetar që autori i ka memorizuar mjeshtërisht , ndonse unë për arësye kohe po munden t’i cilësoj portretet e tyre… Disa nga keta trima janë të shoqeruar edhe me fotografi e me kengë që kendohen edhe sot etjer. Kronologjia e atdhetareve Rugovas renditet që me perfaqesuesit e pjesmarresit aktive në Lidhjen e Prizrenit (1878) , dhe në luftrat mbrojtese të trojeve shqiptare , të sulmuara nga ushtria shovene serbo-malazeze.… Në libër një vend të rendesishem zënë luftrat mbrojtese të rugovasve gjatë vitit 1911-1912 e vijim në luftën e dytë botërore… Në liber një vend të rendësishem zënë edhe rrjedhat e luftes dytë botërore dhe zhvillimet në Rugovë . Per ketë autori shkruan se atë që e beri Dedë Gjon Luli në Deçiq (1911) e Ismail Qemali në Vlorë (1912) e bëri Sak Faslia në Rugovë. Nga peshkrimi i ketij evenimenti historik citojmë : “ Me 3 korrik 1941 ishin mbledhur forcat ushtarake e ato vullnetare dhe kishin bërë konsultat e fundit ku ishin sistemuar pergjatë kufirit me Malin Zi … Sak Faslia me Flamur në dorë në percjellje nga forcat ushtarake dhe ato vullnetare u nisen drejt Kulles së Moknave , e cila u bë kala e vertetë në atë zonë kufitare . Lufta zgjati deri të nesermen dhe më në fund u vendos flamuri kombetar per herë të parë në keto anë nga Sak Faslia bajraktari i Rugoves…”. 
Është interesante një Perballje (dyluftim) në mes Sak Faslisë dhe malazezit trim Vukosav Keniqi… Me ketë rast vlen të kujtohet se pushtuesit fashist me dekretin e 7 gushtit 1941 të Jakomonit , mkëmbësit të mbretit të Italisë në Shqiperi , kishte rikthyer deri diku Shqiperinë me kufijë Etnike , ku edhe Rugova si shumica e trojeve të Kosoves e tjer ishin ribashkuar me Shqiperinë Nanë. Kjo ndonse vinte nga një pushtues , kishte prekur jo pak zemrat e pervlueme të nacionalisteve shqiptarë . Mirpo ish pushtuesit serbo-malazez , qofshin mbretrore-çetnikë apo komunist , gjithnjë organizoheshin dhe ishin të bashkuar në luftë kunder trojeve tona etnike dhe shqiptareve nacionalist. Në luftën mbrojtese të këtyre kufijëve etnik shqiptar nga shovenet serbo-malazez rugovasit ishin si gjithnjë pushkë e ngrehur me në krye bajraktarin e udhëheqësin e tyre Sak Faslinë i cili në luftën e Smilovicës të majit 1944 do të binte heroikisht, duke luftuar trimërish. Keto luftra heroike janë të memorizuar në libër me mjaft të dhëna per deshmorët dhe heronjët rugovas, në mbrojtje të kufijeve etnik shqiptar gjatë viteve 1941-1944 , emrat e të cileve libri i ka të skalitur me shkronja “ari”… Mirpo lufta nuk mbaron me kaq pasi shovenet komunist serbo-jugosllav , kishin krijuar edhe në Shqiperi e Kosovë sherbetorët e tyre komunisto-intarnacionaliste , që ndonse mbanin emra shqiptar , ata ishin venë në sherbim të armiqve të pandreqshem të trojeve shqiptare- serbo-sllavëve , të cilët edhe pse kishin proklamua gjatë luftes të drejten e vetvendosjes së popujve pas luftes , ata me ndihmen e komunisteve syplastë shqiptar , me zjarr e hekur do të ripushtonin trojet etnike shqiptare të Rugovës e Kosoves e tj.
Në këto kushte edhe shqiptarët nacionalist të Rugoves e priten pushtuesin serbo-sllav-komunist me pushkë në dorë (si dhe shqiptarët e tjerë të Kosovës e më gjërë), ndonse në një luftë të pabarabartë dhe me një fund tragjik që shihej . Betejat mbrojtese të rugovasve si edhe të shqiptarëve të tjerë të Kosovës e më gjerë, kunder pushtuesve serbo-sllaveve komunist dhe sherbtoreve të tyre shqiptar janë akte trimerie dhe heroizmi të memorizuar objektivisht në libër nga autori. Studiuesi Fasli Muriqi në faqet e këtij libri ka memorizua edhe masakrat e krimet e ushtrive shovene serbe e malazeze ndër vite… Në libër është përshkruar edhe një histori me vlera per familjen Rugova dhe per pinjollin e saj lavdi-plotë Ibrahim Rugova. Gjithashtu autori në libër ka dokumentuar se Rugova si trevë kreshnike shqiptarie ishte ndër të parat krahina të Kosoves që do ti bashkohej luftës së UÇK-s në vitet heroike 1998-1999, kundër kolonizatorëve serb me në krye hibridin komunisto fashist Millosheviç e viçët e tjer, që fatkeqesisht disa nga viçët millosheviçjanë edhe sot qeverisin serbomadhinë, fqinjën shovene të pandreqëshme të Kosovës së lirë e sovrane…
Për keto kohë heroike atdhetarie , studiuesi Fasli Muriqi , ka skalitur në librin e tij emrat e trimave patriot-luftëtar e deshmorë rugovas. Në vitet e Kosovës së pavarur deshmorët , heronjet dhe veprimtarët e shquar Rugovas të lirisë e pavaresisë së trojeve shqiptare të Kosoves janë nderuar , janë rivarrosur , u janë ngritur monumente e memoriale dhe janë perkujtuar me cermoni madheshtore dhe akademi perkujtimore , si ai i Bajraktarit famëmadh Sak Faslia etj… Ndersa ky libër për mua është vet monument historie, dëshmie e perjetsie të luftrave dhe perpjekjeve të rugovasve për liri e troje të veta , me në krye trimat e tyre , ku në krye të vendit qendron bajraktari e atdhetari famëmadhnjë Sak Falia me shokët e tij të shqiptarisë…Nderkohë librat e studiuesit Fasli Muriqi janë jo vetmë një histori e krenare memorizuese, por edhe një histori frymzuese , për sot e neser, që nuk na lënë të harrojmë sakrificat dhe gjakun e derdhur, me të cilat u ushqye dhe u arritë liria dhe pavarësia e trojeve shqitare të Kosoves e Shqiperisë…
* V00: Fjala e mbajtur në promovimin e librit ; “Qendresa Rugovase dhe Sak Faslia , Bajraktari i Rugovës”, promovim i zhvilluar në Grand Hotel Europa, Shkodër me 13 nentor 2021.
