Resmi Osmani Tregim
LUPO SOLITARIO
Nga cikli”Burrat shkojnë në luftë”
Vjeshta e vitit 1942 .
Lufta kundër pushtuesit Italian,në lokalitetet thella të malësisë në juglindje të vendit kishte nisur. Nga njësiti luftarak vendor, u sulmua në qendër të lokalitetit të Burimasit, posta e karabinierëve dhe ajo e rojve të financës. U çarmatosën dhe u morën armët dhe municioni. U hap depua e të dhjetave dhe drithi iu nda fshatarëve.Njerëzia u bindën se italianët s’ishin ashtu siç hiqeshin.Pas kësaj, komanda italiane po bëhej gati për një operacion ndëshkimor spastrimi. Të digjte, burgoste dhe internonte.Të dridhej foshnja në bark të së ëmës, t’i zinte data kur të kujtonin të ngrinin dorë kundër imperos. Këtë lajm e pruri në lokalitet një oficer që dezertoi nga ushtria.Ai kishte hequr kapelen, gradat dhe shenjat fashiste, po e kishte mbajtur të veshur uniformën e ushtrisë italiane, i ngjeshur me rripa dhe me revolver në brez. Ishte rreth të tridhjetave. Dukej tip i vështirë i ngrysur, hijerëndë dhe nopran. I paafrueshëm. Mustaqet e plota ja shtonin zymtësine Fliste pak e fjalët i ngulte si gozhdë. Me vështrim ngulmues e zhbirues.Tha që ishte nga Arrasi, fshat në malësitë e thella të asaj nahije. Kur e pyetën si quhej, ai u tha që ta thërrisnin “Ujk”. Emrin e tij të vërtetë asnjë se mësoi. Për të shumtit ai mbeti një i panjohur. Zuri konak në krye të fshatit, te Zalo Hyseni, patriot, fanolist e luftëtar. Dilte nëpër fshat i vetëm. Askush s’e dinte se ç’mendonte dhe ku shkonte. Në krye të javës, ai formoi një njësit të vogël me dhjetë luftëtarë, djem e burra nga fshatrat, të armatosur me ato që u ishin marrë italianëve dhe i stërviti sa mundi. Komisar nuk pranoi të merrte. Tha se ata kishin shumë llafe dhe trimërinë nuk ua kishte provuar. Deshi të ishte vetë i parë. U vu në krye të tyre me emrin “Komandant Ujku”.
Një lajmës solli njoftimin se një kompani bersalierësh ishte nisur drejt fshatrave të malësisë, e prirë nga një udhërrëfyes vendës,që i njihte mirë udhët dhe shtigjet, për të rivënë në vend nderin e nëpërkëmbur të imperos. Ky ishte rasti per veprimin e parë luftarak. Armiku duhej pritur me pushkë.Komandant Ujku i priu njësitit dhe pas dy orë rrugë, mbritën në luginën e Goles, atje ku mbaronte rruga e maqinës dhe majtas saj, zinte fill udha këmbësore që ngjitej kodrës e të shpinte në fshatrat e malësisë. Shpatina e kodrës ishte e veshur me shkurre dhe e mbushur me masive gurësh. Njësiti zuri vend posht kojkës, majtas e djathtas rrugës, prapa gurëve dhe shkurreve. I porositi, që askush të mos shtinte pa urdhër. Do t’i linin të afroheshin brenda rrezes që i kapte plumbi. Ai do të qëllonte i pari. Edhe tërheqja do të bëhej me urdhër të tij.Ishin në pritje, me padurim dhe ankth. Dita ishte e bukur dhe e qetë. Vjeshta kishte nisur të vizatonte me penelin e saj tabllonë me ngjyra të së kuqes, të verdhës dhe të gjelbrës. Dielli ende derdhte bujarisht ngrohtësi dhe dritë. Nga malet zbriste puhija e freskët që lajmëronte të ftohtit e pritshëm.
Dhe ja, më në fund: u dëgjua uturima e motorrave të tri makinave që sillnin kompaninë e bersalierëve. Mbritën kur dita kish nisur e thyhej. Pa vonuar, u vunë në rreshta për marshim dhe u nisën në udhën këmbësore për të dalë në krye të kodrës. Ujku vuri dylbitë: u printe udhrrëfyesi dhe një oficer. Helmetat me pupla dhe armët u ndrinin nga dielli. Duhet të ishin nja tridhjet vetë. Ata marshonin të shkujdesur, nuk kishin nxjerrë pararojë, pa menduar se mund të goditeshin. Ishin ende larg që ti zinte plumbi.
Në pritë, mbushën armët, hoqën siguresat, përgatitën bombat, morën shenjë dhe u bënë gati për qitje. Kur bersalierët ishin duke u afruar, por ishin ende larg goditjes, papritur dikush që ishte pranë tij, shkrehu pushkën, pas tij i zbrazën dhe të tjerët. Jehona dhe shungullima e krismave u përhap nëpër luginë.
-Ditëzi, ç’na bëre!-iu shkreh me zemërim komandant Ujku- na zbulove parakohe ! Për këtë që bëre, e ke hak një plumb!
-Nuk desha komandant, dora më dridhej dhe e shkreha pa dashur!-mezi fliste, zëri i dridhej dhe ishte bërë limon i verdhë.
Bersalierët, me shpejtësi rrufeje u përhapën në të dy anët e rrugës dhe zunë vendluftimi prapa gurëve dhe shkurreve. Dy mitralozë hapën zjarr të dendur andej nga erdhën krismat, por kur nga prita nuk po përgjigjeshin, bënë përpara me kërcime të shpejta duke mbuluar me zjarr njëri-tjetrin.
Kur u afruan aq sa i hante plumbi, prita hapi zjarr, por breshëria e plumbave të mitralozëve, nuk i linte të merrnin shenjë me saktësi. Bersalierët, që e kuptuan nga të shtënat që në pritë ishin pak vetë, u ndanë në tre grupe dhe duke kërcyer e zvarritur po afroheshin për t’u marrë krahët e ti zinin si në grackë. Pritën e zuri paniku. “O nëne, do të na zënë të gjallë!” klithi dikush, që brofi dhe i krrusur zuri vrapin. Me të tjerët ndodhi si me delet që shkojnë verbtazi pas së parës. Njëri pas tjetrit, pa urdhër apo komandë, i lanë vendluftimet dhe u tërhoqën me vrap midis shkorretave dhe drurëve të pyllit. Prita u shkoq si tufa e zogjve kur u sulet skifteri.Ujku mbeti vetëm. Kur nga prita nuk po shtinin, Bersalierët morën zemër dhe nën mbulimin e zjarrit të mitralozëve, nisën të afroheshin me kërcime dhe zvarritje. Mori nishan, mbajti frymën, shtrëngoi kondakun pas supit dhe qëlloi. Prijetari hapi krahët dhe u plandos. E kishte vrarë. Të tjerët u shtangën dhe u shtrinë. Edhe një e shtënë, një tjetër i vrarë. Kërkoi me sy spiunin, që ti jepte një plumb, por nuk po e gjente. Vazhdoi të shtinte. Fishekët po i mbaroheshin.
Ai u tërhoq i fundit nga prita, pasi shkrehu fishekun e mbetur dhe hodhi bombat. Duke dredhuar nëpër shkurret, mes plumbave që i vërshëllenin majtas e djathtas, duke rrëzuar degë dhe gjethe, pas afro një ore, arriti te vendi që kishin lënë për t’u takuar. Atje gjeti vetëm tre antarë të njësitit.
Po shtatë të tjerët ku janë?
-Ikën.
-Si ikën?
-Kthyen thembrat nga majat dhe ja mbathën zdrënkthi. Tashti duhet të kenë sosur nëpër shtëpira.
-Vutë re gjë, mos ishin lagur, ndjetë erë ndyrësie, mos i kishin mbushur gjë poturet? Maskarenjtë, burracakë e frikacakë.
-Po ju?
-Siç e sheh, jemi këtu me ty.
-Ikni dhe ju, shporruni,s’më duheni. Shkoni e kullosni dhitë. Të mos u shoh më me sy, mos guxoni të më dilni para! Por më par mi lini mua fishekët, bombat dhe granatat.
Ata hoqën nga brezi bombat dhe granatat, i ulën në shesh dhe sygremisur nganë tatëpjetë, pa guxuar t’i thoshin një fjalë. S’donin të ngisnin zemërimin e tij e të prisnin mbi vete lumin e fjalëve përbuzëse. Megjithatë e pyetën:
-Po ti? – Ai nuk u ktheu përgjigje, vetëm u bëri me dorë shenjën që të iknin.
Aksioni i parë. Për faqe të zezë. E kishin lënë në baltë. I zemëruar? Jo, pak t’a thuash: i tërbuar, si i shkalluar i çartallosur dhe shpirtërisht i dërrmuar. Nga zemërimi i vinte të hante veten me dhëmbë. Nga koka i dilte tym, zjarmia i kish marrë trupin, këmbët mezi e shtynin më tutje. Gjaku i ishte helmuar, zemra rrihte fort si të donte t’i shkallmonte gjoksin dhe, si të mos mjaftonte muzgu, shikimi i mjegulluar i vinte para një tis të tymtë. Ishte një mjeran, qe bërë bërë për t’u tallur. E tallnin gurët dhe drurët, toka ku çapitej, gurgullimi i burimit ku piu ujë, yjet dhe ajo hëna e ngrënë . Një korb s’i ndahej dhe e sëndiste me krokamën e vrazhdë kobzezë: krra-krra ”O ujk mburravec, zgjebarak, frikacak krra-krra”! Ky ishte turpi i tij. Pale ishte dhe officer profesionist, i dale nga akademia. Si do të kishte sy e faqe t’u shfaqej njerëzve përpara? Atyre njerëzve që kishte marrë përsipër t’i mbronte nga lukunia e çakenjve të Duçes. Ku shkuan burrëria dhe trimëria e tij? Ku të shkonte, ku të mbytej? Mbështeti shpatullat pas trungut të lisit dhe u përpoq të kthjellohej dhe t’i jepte udhë asaj që ndodhi. Ku s’e shpinte mendja. Nuk duhet t’u vinte dhe shumë faj. Ata nuk ishin luftëtarë. Të bëhesh i tillë do kohë, por gjithmonë ka një here të pare. Kishin lënë tufat e dhive, pendët e qeve në ara dhe ishin bashkuar me të. Ishte beteja e parë. I kujtohej, që profesori i psikologjisë në akademinë e Napolit, u kishte spjeguar gjer e gjatë sindromin e frikës në betejën e parë, që karakterizohej nga tronditja, paniku, ankthi, frika e vdekjes, pështjellimi mental dhe dëshira e pavetëdijshme për braktisjen e frontit. Villnin, ndodhte që edhe lageshin apo ndotnin të mbathurat! Me kohë kjo kalonte dhe ata regjeshin e bëheshin luftëtarë. ”Nuk mjafton një armë që të bëhesh trim. Trimëria është në zemër, në gjak, në mendje.Trim lind, nuk bëhesh. Tek e fundit, trimëria është vendosmëri për të bërë, pavarësisht nga rreziqet, atë që ke vendosur dhe je i bindur se duhet , ti kundërvihesh së keqes, të mos nënshtrohesh. Të hiqesh si trim, është e lehtë, këtë e bëjnë mburravecët, por ta tregosh trimërinë është e zorshme. Burrëri, ja se ç’kërkonte ai para së gjithash nga njeriu. Burrëria dhe trimëria ishin motër e vëlla. Mungesa e burrërisë, meritonte për të përbuzjen më të madhe. Nga përvoja e jetës së tij, ai e dinte sa poshtë mund të bjerë njeriu, por e dinte edhe sa lart mund të ngrihej: “Sa i vogël dhe sa i madh është njeriu” mërmëriti si t’i fliste vetes. Ai e dinte veten trim, nuk e njihte frikën, nuk tërhiqej para rreziqeve, kishte dhënë prova. Ishte rebeluar, kishte luftuar. Besonte në qënien e mbinjeriut: të fortë trupërisht, të mënçur, të paisur me vyrtytet më të mira që natyra i fal njeriut, të aftë për të kryer heroizma edhe i vetëm . Për nga guximi, e ndjente se ishte si vëlla me ujkun e pyjeve të vendlindjes, prandaj e quante veten me atë emër.
Nga e ndodhura e sotme, duhet të merrte një vendim, sado i vështirë që të ishte. ai nuk tërhiqej nga ajo që kishte nisur. Turpi nuk është gjellë që hahet me bukë! Më mirë i vdekur e me nder, sesa i gjallë e me turp. Thonë: trimi i mirë me shokë shumë, po kur shokët të braktisin dhe të lenë fillikat? Do të luftonte edhe i vetëm. Ja kërkonte nderi dhe detyra ndaj atdheut të robëruar. Ja kërkonte toka që rënkonte nën thundrën e të huajit, ja kërkonin ata qindra njerëz që u kishte premtuar mbrojtje. Paçka se ishte i vetëm. A nuk turrej vëlla ujku i vetëm, qoftë ditën në dritën e diellit, apo në terrin e natës dhe rrëmbente delen në vathë apo nga tufa, pa u trembur nga qëntë apo barinjtë? Kishte rrezik, edhe mund të vritej, por a nuk na ndjek tërë jetën vdekja çap pas çapi? Për të vdekur se për të vdekur, më mirë i ri e me nder në fushën e luftës, sesa plak i rrëgjuar në jatakun e lëngatës.Ishte fillikat. Për të askush nuk do të vajtonte e nuk do të vishte rrobat e zisë. Nënë zeza kishte vite që tretej nën tokë. Mbase malet, pyjet, monopatet ku kishte çapitur, limerët ku kishte bujtur, burimet ku kishte shuar etjen, kur ta shihnin që ai u mungonte.
Shkundi supet dhe e përmblodhi veten.
Kodra ndahej në dy kreshta që hapeshin në trajtën e shkronjë “V” drejt perëndimit. Midis tyre lugina e bleruar dhe përroi që derdhej në lumë. Nga lindja ishte një rrëpirë që mbaronte në një rrafshirë ku nisnin fshatrat e malësisë. Më tej, si ca dallgë deti të ngrira, male dhe prapë male. Atje ishte edhe shtëpia e tij e gurtë që kishte mbetur shkretë. Në krye, në të djathtë ishte një lëndinë me ca pemë të rralla nëpër të. Aty bersalierët ngritën çadrat e fushimit.Të nesërmen do të niste ekspedita ndëshkimore dhe hakmarrja për ushtarët e vrarë. Do të digjnin shtëpi, do të vrisnin të pafajshëm, do të burgosnin dhe do të internonin në ishujt e Italisë. Jo. Kjo sa të ishte gjallë ai, nuk duhej lejuar të ndodhte.
Nga kreshta tjetër, Ujku me dylbi në sy, pa sesi në shesholl mbinë si kërpudha çadrat, bersalierët që lëviznin, tymin e zjarreve dhe zërat e largët të komandave dhe bisedave. Armiku ishte aty. E vendosi: do t’i sulmonte me bomba, në strofkën e tyre , kur s’e prisnin, kur të binin për në gjumë. Do të ishte njësoj si mbi ta të shkarkohej rrufeja, toka e dhunuar do të merrte zjarr. Asnjë brejtje ndërgjegje për ata që do të vriste.Armiku do plumb, për këtë ishte i bindur. Le të qanin edhe nënat e tyre.
Nata ishte e qetë, dëgjoheshin vetëm këngët e zogjve vetmitarë të natës dhe cinxërima e bulkthave. Në qiellin e kthiellët rrugëtonte ngeshëm një hënë e vjetër, e ngrënë, po që hidhte dritë të mjaftueshme. Yjet sapo kishin dalë. Duhet të priste perëndimin e hënës.Edhe në fushim, zërat u platitën. Fenerët i shuan. Kishte vetëm një roje, disi larg çadrave, në lëndinë, sipër rrëpirës, që me pushkë në sup, bënte ecejake.”Ditëziu, mendoi ujku, sa mirë që s’e di se ç’e pret”. Ai ju lut heshturazi hënës: ”Ikë moj hënë, shko ndrit faqen tjetër të botës, se atje po të presin”, por hëna s’dëgjonte, u bindej të tjera ligjeve, vijonte ngeshëm rrugëtimin e saj qiellor. Duhet të priste. Ishte një pritje e ankthshme. Dhe ja: hëna, zbriti në perëndim, prapa maleve duke lënë pas një vetull të vagëlluar drite. Feneri qiellor u shua. Nata u bë pisë e zezë. Pluhuriza e verdhëreme që derdhej nga yjet nuk arrinte ta zbehte terrin. Ishte koha e mësymjes. U bë gati. Ngjeshi në brez thikën, bombat dhe revolverin. Pushka e pengonte në zvarrisje, e fshehu në zgërbonjën e lisit, që ta merrte kur të kthehej. Silueta e rojes që ecejakej pikëzohej në mugëtirë. Ishte pengesa e parë. Ai fatzi duhej hequr qafe i pari. Nga fushimi e ndanin nja dyqind metro. Për të fituar në kohë dhe të afrohej pa u zbuluar, zbriti poshtë mezhdës dhe eci me kujdes, tërë sy e veshë, që të mos shkelte apo thyente ndonjë degë midis shkorretave dhe ferrishteve që i gricnin duart. Kur u afrua nja njëzet hapa nga skaji fundor i Iëvizjes së rojes, ruajti çastin kur ai i ktheu shpinën dhe rrëshqiti në lëndinë. Zemra i rrahu fort, muskujt ju tendosën. U puq e u bë njësh me dheun, rrëshqiste si zvarranik, shkiste si një hije. Këmbët lëviznin ngadalë,nguleshin në tokë, herë njera, herë tjetra, pëllëmba e një dore shtrihej më tej, brryli ngjishej pas dheut, pastaj dora tjetër dhe trupi shtyhej përpara, pëllëmbë pas pëllëmbe. Duhet të lëvizte shumë ngadalë që të mos tërhiqte vëmendjen e rojes. Kur roja kthehej, platitej me token, bëhej njësh me të dhe s’merrte as frymë, ato ishin ca pushime të shkurtëra që edhe e çlodhnin, por zemra i rrihte fort dhe ishte bërë ujë në djersë. Duart dhe mjekrën ia kishin grricur gjëmbat e thereckave dhe ferrishteve. Roja qëndroi, shikoi qiellin dhe bëri prapaktheu.
Ujku ishte afruar mjaft. Tani s’duhej pritur më. U tendos si një sustë çeliku dhe iu hodh sipër. Me një dorë i mbylli gojën, me tjetrën i preu fytin. Roja i shkau nga duart dhe ra përtokë pa bërë gëk. Fshiu gjakun nga duart në rroba dhe u shtri. Çadrat, që ngjanin me ca kërpudha të mëdha të mbira nga dheu, ishin disa hapa më tej. I hoqi siguresën granatës së parë dhe e flaku me sa fuqi që kish, mbi çadrat. Shpërtheu flaka dhe një zhurmë e llahtarshme. Një e nga një ai i flaku të gjitha granatat. Bersalierët, të zënë në befasi,të llahtarisur e në panik, dolën nga çadrat. U dëgjuan komanda, të shara dhe rënkime e të qara.
Ujku, i kërrusur zuri vrapin për të arritur deri te rrëpira, që të humbiste mes errësirës nëpër pyll por ishte vonuar. Drita e një projektori që e ndezën në fushim, çau errësirën dhe ai mbeti i zbuluar dhe i verbuar mes dritës. Këtë se kishte menduar. Nuk arriti as të shtrihej, se një breshëri të shtënash u derdhën mbi të dhe e bënë shosh. Vdiq në çast.
Ata e njohën. Ishte tenente albanezi, dezertori, ai që i pëlqente ta quante veten Lupo Solitario: një delinquente, maskalzone e farabutto.
-Një ironi e hidhur,-tha kapiteni- po na vrasin ata që kemi diplomuar në akademitë tona! Hidheni në makinë me të vrarët e tjerë. Nesër të hiqet zvarrë dhe të ekspozohet në sheshin e qytetit. Ta shohin shqiptarët se ç’fund i pret po u rebeluan kundër imperos.
-Sinjor si.
Të tronditur nga sulmi i papritur dhe ushtarët e vrarë, e të plagosur, e prapsuan operacionin e ndëshkimit. Në të gdhirë, hipën në makina tok me të vrarët e tyre dhe u kthyen në kazerma. Ikën për tmos u kthyer më.
Kuptuan se toka kishte filluar t’u digjej nën këmbë.
Ujku e kishte fituar betejën e tij, paçka që e pagoi me jetë, në emër të jetës.
*Ujku i vetmuar
Tiranë , më 9 të vjeshtës parë , 2017.
