Historia e Bajraktarit të Kelmendit Mark Toma Pllumaj

• Sikurse na mëson nëna histori, Malësia e Madhe gjithmonë nder shekuj ka

  qenë kryefjalë e luftrave të njëpasnjëshme kundër pushtuesve të huaj, një

  zonjë që ka gjeneruar burra të pushkws dhe besës, trimërisë dhe

  atdhedashurisë.

  Në vëllimet me dokumente për historinë e popullit shqiptar, emri i

  Kelmendit na del që në shekujt e hershëm të Mesjetës, në disa gjuhë, në

  disa trajta dhe në disa përmasa hapësinore, gjeografike, kulturore,

  historike, përmbajtesore dhe gjuhësore: Clemens, Klementi, Klimenti,

  Clementiner, Klemen, Klemente, Kelmendi dhe madje shën Pjetrit papa

  Clementi I etj. Trajtat gjuhësore të tij lidhen me emrin e krahinës

  etnografike të Kelmendit në Veri të Shqipërisë, me emrin e fisit Kelmend, i

  shtrirë më tej në gjithë hapësirën shqiptare dhe ballkanike Është

  jashtëzakonisht i madh numri i burimeve, dokumenteve, relacioneve,

  bulave etj., në të cilat bëhet fjalë për Shqipërinë e Veriut në përgjithësi dhe

  Kelmendin e kelmendasit në veçanti.

  Dokumentet, që trajtojnë thellësisht historinë e Kelmendit, janë relacionet

  e vizitorëve apostolikë, qofshin ata klerikë shqiptarë apo të huaj, në njërën

  anë, ndërsa, në anën tjetër, janë dokumentet papnore të lëshuara nga Selia

  e Shenjtë si, p.sh., dokumenti nga fondi Registri Lateranensi i datës 14

  dhjetor 1401 me të cilin papa Bonifacius IX i shkruan Migliarino Manfredi

  de Fontana, ipeshkvit të sapozgjedhur të Shkodrës që të ketë në vëmendje

  të veçantë trevën e Kelmendit dhe veçanërisht: “popullsinë kelmendase, e
• cila është shumë besnike dhe e përvuajtur në besim, e virtytshme në jetë

  dhe shumë mikpritëse.”

  Me këtë rast kërkohet nga ipeshkvi i Shkodrës personalisht të vizitojë këtë

  trevë dhe të “ndihmojë me të gjitha mjetet që atje të ngrihen një apo dy

  kuvende të fretërve françeskanë, ku do të mblidheshin të rinjtë e interesuar

  për Kelmendi rezistoi rreth pesë shekuj kundër Perandorisë Osmane.” Kjo

  qëndresë e kelmendasve ka vazhduar brez pas brezi deri në ditët tona duke i

  dhënë lavdi dhe krenari emrit të vendit të tyre.

  Në Alpet e bukura të Shqipërisë ndodhet krahina me famë të madhe e

  Kelmendit. Banorët etnik të këtij fisi, kanë jetuar dhe vijojnë të jetojnë rreth

  dy burimeve të lumit Cem, Vuklit dhe Selcës dhe lumit të Vermoshit.

  Kelmendi, ndonëse njihet si një mal, ai ka qenë i ndarë në katër bajraqe.

  Emri i fisit vjen nga fjala latine clemens(tis), që do të thotë i urtë, i thjeshtë,

  i mirë.

  Për herë të parë, në kuptimin e sotëm, si emër personal, e takojmë tek

  zëvendësi i tretë i shën Pjetrit papa Klementi e I-rë, cili duke predikuar

  fjalën e Krishtit ndër paganë, u martirizua.

  Pas rënies së Medunit dhe Shkodrës më 1457, ushtria pushtuese osmane

  ngadalë arriti që pushtetin e vet ta shtrijë në viset e Malësisë së Madhe.

  Kelmendasit, me gjithë vështërsitë e mëdha jetësore me të cilat

  ballafaqoheshin, qendruan të panënshtruar, duke mos paguar asnjë lloj

  detyrimi ndaj pushtuesit deri në vitin 1664.

  Por e gjithë kjo, si dhe shumë kercënime e vrasje të tjera që iu bënë këtij fisi

  nga pushtuesit, nuk i zbrapsen këta trima krah për krah me Hot, Grudë

  Kastrat, Shkrel e Shalë.

  Bajraktari Mark Toma ka lindur në Selcë të Kelmendit, një krahinë shumë e

  mirënjohur për burra patriot, trima të pushkës e besës, për mbrojtjen e

  trojeve etnike shqiptare dhe të krahinës së Kelmendit nga synimet

  grabiqare të pushtuesve të huaj turq dhe serbo – malazez.

  Ky djalosh i ri, me prirje pozitive si atdhetar, i zgjuar, trim besnik me

  traditë, sikurse ishin të parët e tij, krahina e Kelmendit i dhuron titullin

  Bajraktari i Kelmendit.

  Ai ishte dëshmitar dhe pjesëmarrës në shumë luftra për liri dhe pavarësi të

  trojeve shqiptare.

  Për me tepër, mësojmë nga burimet historike se bajraktari i Kelmendit

  Mark Toma, qysh në moshën 20-vjeçare është vënë në krye të trimave dhe

  burrave të shquar dhe me emër të Kelmendit, ku e ka njohur mbarë

  Malësia.
• Për kontributin e tij të madh për çështjen shqiptare, mbreti i shqiptarëve

  Ahmet Zogu I, duke parë aftësitë e tij e gradon qysh i ri me titullin: Kapiteni

  i Klasës I-rë.

  Mark Toma, i frymëzuar nga idetë atdhetare u tregua si një trimi i

  pamposhtur, nuk iu trembur syri, duke luftuar gjithmonë me heroizëm të

  pashoq kundër ushtrive pushtuese mizore të Perandorisë Osmane të

  komanduar asokohe nga Et’hem Pasha në Sukë të Mkushtit, ku u bë një

  luftë e përgjakshme me 25 prill të vitit 1911.

  Ushtria turke e armatosur shumë mirë, duke parë heroizmin e luftarëve

  vendas malësorë, u detyruar të tërhiqen me turp, duke marrë arratinë në

  drejtim të qytetit të Shkodrës, ku ishin të stacionuar të gjithë garnizonet

  turke të komanduar nga Riza Pasha. Aty mbetën të vrarë me qindara

  ushtarë otoman, u plagosën shumë prej tyre dhe një pjesë u zunë rob lufte.

  Armatimet e tyre iu shpërndanë malësorëve trima.

  Turqit, ishin kryefortë dhe donin të bënin atë që dëshironin kundër

  malësorëve dhe Malësisë së Madhe. Si gjithmonë nënshtrimi me çdo kusht

  dhe mjet i krenarisë së malësorëve shqiptarë, ishte objektivi krysor i

  otomanëve pushtues.

  Kështu ushtria turke e armatosur shumë mirë me armët e kohës, nën

  drejtimin e komandantit mizor Emim Pasha nga Gucia më 28 prill 1911 u

  përpoq që të kthehet në bazat e veta në Qafen e Predalecit, por trimat

  malësorë të Selcës të prirë nga Bajraktari i tyre Mark Toma i zunë në pritë

  dhe i detytyruan të kthehen mbrapa nga kishin ardhur.

  Pushtuesit aziatik osman lanë mbi 150 ushtarë të vrarë dhe shumë të

  armatosen malësorët e tjerë, për të qenë në gatishmeri të sulmeve të tjera

  që mund të ndermerrte ushtria e Perandorisë në fjalë në zonën e

  Kelmendit.

  Qëndresa heroike e shqiptarëve malësorë ishte shumë e madhe. Kështu

  trimat e Kelmendit me 19 mars 1911 me bajraktarët trima Mark Toma, Prek

  Cali, bllokuan komandantin turk Et’hem Pashën, që vinte nga Gucia, për tu

  bashkuar me trupat e tjera otomane të Shefqet Pashës.

  Në këtë situatë të krijuar u bë një luftë e madhe, midis malësorëve që

  luftonin për të mbrojtur trojet shqiptare dhe ushtrisë turke pushtuese në

  zonën malore Lepushë e Kashticë, ku përsëri ushtria otomane pësoi humbje

  shumë të mëdha në njerëz dhe armatime.

  Po ashtu edhe me datën 5 qershor 1911, u zhvillua një luftë e madhe dhe e

  përgjakshme në Selcën e Kelmendit, ku ushtria turke me forca të shumta

  ishte shtrirë pergjatë lumit të Cemit dhe Brojës së Vuklit.
• Si gjithëmonë edhe kësaj radhe trimat e pamposhtur malësorë të

  Kelmendit, të udhëhequr si përherë nga bajraktarët e cituar më lart e

  demtuan rëndë ushtrinë turke.

  Historia e popullit të Malësisë, është e mbushur me shumë ngjarje dhe

  data, figura të shquara, që janë ndera dhe krenaria e Malësisë dhe gjithë

  trojeve etnike shqiptare.

  Luftra të njëpasnjëshme pasuan edhe në ditët në vijim. Kështu malësorët

  trima asnjëherë nuk i harrojnë luftrat heroike me datat 8, 9, 10, 13 dhe 14

  qershor të vitit 1911.

  Malësia ishte ngritur në këmbë dhe kishte rrokur pushkët për të mbrojtur

  Kelmedin, duke mos e lejuar turkun të hyj brenda territorit të tyre. Dhe

  shqiponjat e pamposhtur si gjithëmonë ia arritën qëllimit final.

  Bajraktari Mak Toma Pllumbaj me mbarë Malësi, ka marrë pjesë aktive me

  pushkë në dorë në Kryengritjen e vitit 1911, të drejtuar nga shumë trima të

  tjerë malësorë, duke ngritur flamurin e kuq e zi të lirisë me shkabën

  dykrenare të Heroit Kombëtar Gjergj Gjon Kastritotit në majën e istikamit

  të Deçiqit. Të gjithë ata malësorë trima dhe fisnikë, bashkëluftëtarë të tij të

  afërt, kujtojnë se ai ishte gjithnjë me flamurin kuq e zi në dorë.

  Shtëpia e tyre ka qenë e mirënjohur në të gjithë Shqipërinë e Veriut për

  bujari, pushkë, besë, trimëri, zgjuarësi, atdhedashuri dhe mikpritje tipike

  shqiptare.

  Tradita e atdhedashurisë, trimërisë, bujarisë, besës dhe urtësisë vjen nga

  fakti se Mark Toma dhe familja e tij brez mbas brezi ishte një derë e madhe

  e Selcës së Kelmendit.

  Kushdo që e ka takuar këtë trim të pamposhtur ka parë tek ai cilësitë më të

  mira të një shqiptari me traditë, duke qenë një mik e dashamir i madh për

  miqët dhe të afërmit e tij dhe pushkë e ngrehur për liri dhe pavarësi të

  trojeve etnike shqiptare.

  Bajraktari i Kelmendit Mark Toma Pllumbaj, ishte gjithëmonë në ballin e

  kryengritjeve të një pas njëshme të kelmendasve në ndihmë të qytetit të

  Shkodrës në luftën kundër Portës së Lartë dhe sllaveve serbo-malazezë në

  vitin 1913.

  Por trimat malësorë të zbathur e të zhveshur, pa ngrënë e pa pirë, pa

  armatimin e duhur, nuk mundën t’i bënin ballë gjatë, betejave të hordhive

  të kuqe prosllave.

  Bajraktari i shquar Mark Toma, mori pjesë në kryengritjen e trimave të

  Kelmendit kundër ushtrisë së Mark Milanit, për të mbrojtur trojet tona

  iliro-arbërore.

  Simbas kujtimeve të burrave të moshuar të Malësisë, mësojmë se Marku,

  ishte krahu i djathtë, i atdhetarit e patriotit të shquar vëllezërve
• nacionalistë shqiptarë Gjeto dhe Dedë Cokut dhe shumë e shumë

  luftëtarëve të tjerë të lirisë dhe pavarësisë së vendit tonë.

  Bajraktari i shquar, ishte në ballin e trimave malësorëve në Luftën e

  Shkodrës në vitin 1913, kundër ushtrisë serbo malazeze, e cila kërkonte të

  pushtonte trojet shqiptare.

  Shembuj të lartë heroizmi Marku tregoi edhe në betejën tjetër luftarake që

  në histori ka hyrë më emrin Lufta e Koplikut e vitit 1920.

  Bajraktari i Kelmendit Mark Toma, ishte gjithëmonë i gatshëm me pushkë

  në dorë, për luftra dhe beteja reja, kundër çdo armiku. Ai mori pjesë në të

  gjithë mbledhjet me krerët e shquar të Malësisë së Madhe, të cilët

  diskutonin çeshtjet e larta të Atdheut dhe mbrojtjen e kufive nga synimet

  grabiqare të fqinjëve serb e malazez.

  Ai takohej shpesh dhe bisedonte me trimat e Shalës, Dukagjinit (Malësi të

  Madhe), Shkodrës, Lezhës etj., në odat e burrave të Malësisë dhe në qytetin

  e Shkodrës, ku është takuar dhe ka biseduar shpesh me parinë e lartë të

  qytetit dhe përfaqsuesit e klerit katolik shqiptar.

  Një luftë tjetër e përgjakshme mbahet mend shumë mirë nga malësorët dhe

  historia e popullit shqiptar. Kështu në vitin 1923, ushtria e shkatërruar çdo

  gjë që shihnin në Malësi.

  Në Luftën e Dobrinës në krye të malësorëve trima ishte prijësi trim

  bajraktari i Kelmendit Mark Toma, ku tregoi një heroizëm të pashoq.

  Në atë betejë të përgjashme u plagosën rëndë shumë trima malësorë,

  mdistë cilëve u plagos edhe trimi Uc Turku nga Selca e Kelmendit…

  Ngjarjet zhvilloheshin me shpejtësi në tokat shqiptare. Me ardhjen e

  komunizmit në trojet shqiptare, Bajraktari Mark Toma ishte në shenjestër

  të partisë komuniste, e cila kishte si qëllim kryesor të arrestonte dhe vriste

  me gjyq dhe pa gjyq të gjithë nacionalistët e atdhetarët e vërtetë, për ta

  pasur më të lehtë që të nënshtronte malësorët dhe Malësinë.

  Kështu, pas betejës së përgjakshme të janarit të vitit 1945 tek Ura e Rrjollit,

  ku morën pjesë trimat e Kelmendi, Kastratit, të Hotit, Shkrelit dhe Bajzës

  etj., malësorët pësuan disfata të renda, dhe për ata filloi një kalvar i ri ku

  me qindra malësorë u pushkatuan me gjyq e pa gjyq, nga Kopliku, Bajza

  deri ne majat e Vermoshit. E gjithe Malësia pothuajse u ngrit në këmbë dhe

  u organizua për rezistencë.

  Kështu Kelmendit i printe bajraktari Mark Toma, Prek Cali etj., të cilët, më

  1 janar të po këtij viti, mblodhi të tri bajraqet e

  veta: Selcë, Nikç e Vukel, dhe me 150 burra zuri vend në bregun e djathtë të

  Urës së Tamarës. Për rreth një muaj, ai ndaloi hovin e të ashtuquajturës

  Brigadë e Parë Partizane shqiptare, e cila, së bashku me forcat aleate

komuniste serbo-malazezë, bënë kërdi, duke derdhë gjak malësorit