Mbrëmje të bukur për ju miq.
Do sjell një ‘fragment’ nga libri që së shpejti do jetë në duart e lexuesit.
Bugjoni krenari për fis e më gjërë.
Fundjave të mrekullueshme për ju.
Nga: Prenda Sejdia
Ç’ndjesi të sillnin dikur, tek i shikoje ato valët shkumëzuese të Drinit Bardhë e Zi, të cilat ndër mileniume ia ujitën rrënjët brigjeve të Thaçit autokton, madje para helen, ku gjenden brenda trevës veriore të fisit iliro- pirust.
Udhëtimi i lumit gjarpërues veçse sa i ndan me trojet e Rodogoshit fisnik, Krasniqes së burrave, dhe Mërturit fisnik trim e bujarë atje mes kapuç (plis) bardhësh, assesi nuk pati fuqi Drini madhështorë të bëhej pengesë mes këtyre malësorëve të mrekullueshëm.
Apo (Bukurushit, Bukurishës), Berishës zë madhe plot trima, të zgjuar e të urtë në kuvendime.
Ama ( brigjasit ) Thaçët, janë ata njerëz plot virtyte që brezave ua përcollën me traditën më të mirë, si mikpritja, besa e bujaria, me pritë e përcjellë mikun, ndorja si një element i besës e qëndresës po ashtu.
Malësorët e Brigjeve u dalluan dhe dallohen si njerëz që ndërtuan e mbajtën familjen, forconin mardhëniet me miqt e gjendeshin krah tyre në çdo situatë sado e vështirë qe.
Egzistenca e tyre ndër këto troje që nuk mund të përcaktohet një periudhë fikse, por një gjë duhet parë e kuptuar mirë, se nga Brigjët/Frigjët, që dhe sot njihen me këtë emër shumë popullsi Brigjë/ Frigjë gjenden në Azinë e Vogël, ama e njëjta prejardhje që vërteton gjenezën dhe forcon idenë e lashtësisë mbi këto troje.
Brigjët e Pukës i takojnë Dukagjinit Vjetër, ku për Thaçët ashtu si për çdo krahinë në tërë trevat e Pukës, nga shkrimtarë e studjues vendas e të huaj të të gjithë kohërave u pikasën si njerëz liridashës të zgjuar e sypatrembur e për ta lufta për mbrojtjen e trojeve ishte si një festë e larmishme.
E për këtë fenomen studjuesi e mendimtari Frang Bardhi e ka përkufizuar me një frazë.
“Burrat e Pukës e kanë për ç’nderim të vdesin prej vdekjes së natyrshme dhe e kanë për nderë ata të vriten, e sidomos me ushtri të madhe”. Ref. Frang Bardhi 1637. Relacion’.
Kështu që në vizitën e tij që bëri nëpër Pukë ai ua la dokument letrave shqipe ku studjohen dhe sot mbi trevat e Pukës.
“Këta gjind e këta popuj epiriot të Pukës janë sa thuhet mundqarë, të dhanun mbas armëve e luftarakë, të cilët e durojnë lehtësisht të ftohtët, akullin e vapën, mungesën e kushteve të jetesës e çdo mundim.
“Edhe grua të pandershme s’ka në Epirë ( në Pukë ) se po të diktohet farefisi e vret mendjëherë”.
Pra sipas Frang Bardhit Shqipëria e Epërme ku Puka është e quajtur Epir ose Epirus.
Kështu që Thaçët si bij të kësaj toke bregdrinase e shtrihen dhe treva tjera shqipfolëse jetuan mbi tokat e lashta të Pirustit Antik e Dukagjinit Vjetër mesjetarë.
Vlerësimi i Gjon Muzakës mbi Dukagjinët, pasi i quajti Dinastia sunduese në Arbëri sepse rrënjët vijnë nga Troja e Lashtësisë.
Veçse luftëtarë të paepur, punëtorë e përpunues metalesh, ku ndër shekuj veçse sa ia shtuan rëndësinë vendbanimeve, por dhe fiseve në gjithë kuptimet.
Pukjanët janë popull i urtë dhe i zgjuar, e në do zhvillosh një takim mes burrave plisbardhë ndër oda pritjeje apo tek fangu, pra atje në zonat e Pukës ose “Dukagjini i Vjetër “ zor se mos të binin bisedat edhe mbi çështje ku i mbronte a sundonte ligji i kohës.
Populli i Bugjonit e trevave të tjera Pukjane, gëzojnë atë model kulturorë të veçantë që e dallojnë atë në disa segmente të shoqërisë.
Ata i lidhin me kujdes fijet e dukshme e të padukshme të gjithë asaj çfarë kanë të përbashkët, e cila përbën sistemin e linjave kryesore që formojnë kulturën vendase e cila është e admirueshme për cilindo që studjon zonat e krahinat kreshnike të Pukës.
Kjo nën- kulturë, dallohet lehtësisht nga nënkulturat e tjera.
Të vetqeverisesh është forcë padiskutim.
• Kështu që “Kodi i Maleve” i Lekë Dukagjinit, pra asaj kryeveprës që pas katër librave të shenjtë si • Teurati, • Zeburni, • Ungjilli e • Kurani, • Kanuni i Lekë Dukagjinit është i pesti për nga rëndësia, dhe o Zot sa krenare na bën si Komb.
Kodi i Maleve që na bën krenarë edhe sot e kësaj dite, studjohet si lëndë mësimore në shumë universitete të globit.
Mes shumë kundërshtive mbi ligjet “e ashpra”që përmban 1263 nenet, dua ta përqafoj fort megjithë spekulimet e shumta nga mendimet ndryshe, pra nga njerëz që ose nuk kanë përvojën e njohuritë e duhura ose pëlqejnë ‘demokracinë e ç’lirët’ ashtu siç ndodh rëndom në ditët e sotme.
Degjoj të thuhet se ‘femrën e ndëshkon rëndë’.
Po të bëjmë një krahasim të femrës tradicionale e moderne, është fare e thjeshtë me gjithë ndryshimet që ka sjellë ndër familjet shqiptare.
Familja dje dhe sot, pa diskutuar ekonominë.
Nuk e ndëshkonte femrën, përkundrazi e mbronte, se kështu mbrohej familja.
Madje kishte ligje të forta funksionale, që dhe të ‘paudhët’ i bënte njerëz.
Vërtetë kishte si ndëshkim për shkeljet psh. Djegie shtëpie, prerje të pemëve apo gjedhëve, leqitje nga fisi apo fshati etj, në varësi të shkallës gabimit apo krimit kryer.
• Po a nuk kanë qënë më se të drejta si ndëshkim i atyre që nuk vlerësonin nderin, pronën, moralin a jetën..?!
A• Unë vërtetë jam femër e si e tillë kam folur mbi këto fenomene në një emision radioje, por, më thanë a s je femër ti që e përqafon Kanunin a..?!
Përgjigja ime ishte dhe është;
• Ligji është rregullator i një shoqërie qoftë moderne apo tradicionale qoftë ajo, pasi kohërat kanë vërtetuar një gjë të tillë.
Madje po e vuajmë mungesën e forcës së ligjit.
• Në fshatin tim të bukur Bugjon Pukë, në lagjen e mrekullueshme të quajtur Gralisht, qe një grua fort e zgjuar (ndjesë pastë).
Me krenari ia them emrin Kune Prelja.
Puna që ajo bënte ishte të pleqnonte krah burrave më në zë të trevës.
Pra nuk e ndaloi Kanuni zakonorë i Maleve sepse brenda atyre ligjeve të drejtën ia dha aftësia.
Kune Prelja u këndua në këngë edhe si një bijë e fiseve madhështore të Pukës siç është Mërturi.
“Kune Prelja prej Merturi
E ka besen sa një besë burri”.
Krenari e Thaqit si ikonë e femrës apo gruas Thaçjane, që demostruan vlera e virtyte.
• Gratë e martuara jo gjithmonë mund t’i shoqëronte për tek fisi i saj i shoqi apo ndonjë burrë nga familja e të shoqit për arsye të ndryshme (pra pamundësi) ama ajo e kishte obligim nisjen vetëm, ama e mbrojtur nga zakoni kanunorë.
Ajo me një shami të kuqe në dorë udhëtonte si sokoleshë mes pyjesh të dendur dhe askush s’guxonte ta lëndonte pasi shamia e kuqe të cilën e mbante në dorë qe simbol mbrojtje e ‘ndorjeje’ nga bajraku e në rast sulmi bajraku ishte ‘Zoti’ për të çuar në vend gjithë atë ndodhi e ndaj ndëshkoheshim ashpër keqbërësit, se burrat e bajrakut e bënin kërdinë.
Kjo qe në mbrojtje të nderit dhe vlerave të gjinisë femërore por dhe familjeve po ashtu.
Unë, jam krenare për dheun e tokën Pukjane, është gjithë ëmbëlsia e botës mbledhur aty.
Ku ka si Thaç e Pukë.
Thaçjanët janë njerëz të devotshëm dhe treguan veten e tyre në çdo kohë por edhe sot i kemi ato figura në Bajrakun tonë që janë Nderi i Kombit e zemra ju rrah shqip nën bajrakun e bekuar të Thaçit.
Në mund të përmend disa si Atë Shtjefen Gjeçovi, Atë Gjergj Fishta, Frrok Kolë Rexha (Bajraktari i Thaçit), Kolë Nikë Alija Flet, Ramush Haradinaj (Iballë) Dardani, Imzot Gaspër Thaçi Iballa, i madhi Adem Demaçi Xath Prishtinë, Kolë Bibë Mirakaj Iballë që u bë shpëtimtari i hebrenjëve në Luftën e Dytë Botërore dhe shumë pinjollë të familjes tij për shumë dekada e plot të tjerë që meritojnë emër të cilët zunë vend në historinë e re.
Pinjollë të denjë të familjeve më në zë të Thaçit, atje mes bjeshkeve kreshnike ku bashkëjetuan me orë e zana e fis brenda fisit.
Jo vetëm ruajtën identitetin, por shtuan vlerat atdhetare, si amanet që ju erdhi prej të parëve. (Vazhdon dhe s’ka se si të jetë ndryshe )…….
