Avdulla Kënaçi

Kushdo që në jetën e tij është gjendur një herë në Zvicër, me siguri ka dashur të kthehet përsëri aty. Është vend i vogël, por perfekt, në zemër të Europës; ka ca ngjashmëri me relievin e atdheun tonë, prandaj ne shqiptarëve na pëlqen aq shumë. Sa për mua ishte krejt ndyshe. Me Zvicrën më kanë lidhur emigrantët shqiptarë nga Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi. Nuk jam i sigurt, ishte hera e tretë apo e katërt që gjendesha midis tyre. Mbaj mend që ishte ditë e diel dhe kameramanit i kisha dhënë lejë të vizitonte një të afërm në Lozanë, ndërsa unë mbeta në Tun (Thun), një qytet i vogël, midis maleve, por mjaft i bukur, ngarkuar me gjelbërim e lule. Në krye të tij rrjedh një lumë i rrëmbyer me origjinë akullnajore i cili zbrazet aty pranë, në liqenin blu e të kthjellët të Interlakenit. Personalisht ky lumë më kujtonte Viroin në Gjirokastër. Kafet, restorantet, zinxhiri i dyqanëve dhe disa zyra, në qendër të Tunit, janë të vendosura në të dy anët e rrjedhës, nën kurorat e pemëve të gjelbëruara që lëshojnë hije të freskëta mbi shëtitoren. Ishim ulur në oborr të një kafeje me tre bashkëkombas nga Presheva, punëtorë ndërtimi. Pinim kafe ekspres të shoqëruar me ujë të ftohtë burimi, kur kamerieri u thotë në gjermanisht bashkëbiseduesve të mi se gazetarin po e kërkon zoti Shaban, tek kafja aty pranë. Ata panë njeri-tjetrin në sy me nënkuptim.– E njeh? – më pyeti më i moshuari.-E dëgjoj për herë të parë si emër, – u thashë.– Po pse nuk vjen vetë, po na dërgon korrierë, – tha punëtori i dytë.-Nuk e sheh që është i shoqëruar me dashnoren zvicerane dhe do të shesë pordhë, është nga shqiptarët e Maqedonisë, – shtoi i moshuari duke qeshur nën mustaqe.-Nesër takohemi, i thoni, sot kam dalë për qejfin tim, me miqtë e mi – u përgjegja unë.Sjellja ime u pëlqeu bashkëbiseduesve emigrantë. E kuptova nga vështrimet e tyre admiruese se kisha thënë fjalët e duhura, por pa kaluar as dhjetë minuta, mbi tavolinë u lëshuan katër shishe birre dhe nga dy salçiçe të ngrohta për secilin, shoqëruar me panine të freskëta. I kishim qerasje prej Shabanit. Njeri prej tyre ngriti shishen lart në shenjë falënderimi, me sytë nga lokali tjetër. Ashtu bëra edhe unë, por nuk dallova asnjë Shaban dhe as dashnoren e tij zvicerane. Bashkëbiseduesit e mi u morën edhe ca me Shabën, thanë se ka makinë të re e të shtrenjtë dhe i pëlqen të hiqet si intelektual, por nuk ka arsim më shumë sesa vetë ata. Pasi mbaruam birrat dhe salçiçet, e pashë me vend të takoja Shabanin. Miqtë e mi ishin plotësisht dakord, veç drekën do ta haja me ta. “Për mua kjo ishte dreka, një herë tjetër”, u thashë për t’i çliruar nga ai lloj premtimi tradicional.U ngritëm që të katërt. Miqtë e mi më shoqëruan deri tek tavolina e Shabës. Ishte i vetmi klient me një femër pranë. Shaba ishte biond, me flokët si kashtë thekre, sy të kaltër dhe shpatulla të gjera. Ishte veshur me një kostum të hollë si lëkurë gjarpëri. Vajza që e shoqëronte ishte më e re, rreth moshës njëzetë e pesë vjeçe, me flokë të zez, sytë si kulumbri dhe qafën të gjatë, si një mjelmë. Ajo buzëqeshi ëmbël duke më zgjatur dorën dhe shqiptoi një emër të shkurtër që unë nuk munda ta fiksoj dot nga që më pengonte ushtima e lumit pas krahëve. Miqtë e mi u larguan dhe unë u ula midis çiftit. Me ikjen e tyre Shaba u ndie më komod dhe vajza zvicerane më zgjati me mirësjellje një paketë cigaresh “Malboro”, por unë i thashë duke e falënderuar se nuk pija duhan. Pas pyetjeve të para se sa ditë do të qëndroja në Tun dhe si më kishte ecur puna, Shaba më propozoi të hanim drekë së bashku në një restorant luksoz në Interlaken. Unë iu përgjegja se pas birrave dhe salçiçeve nuk ishta i unët, por ai këmbënguli dhe vajza e miratonte herë pas here duke tundur kryet.-Meqë po këmbëngulni, – u përgjegja duke parë herë Shabën e herë vajzën – kam dëshirë të ngjitemi me teleferik, lart në malin Niesen.Mali Niesen është më i larti në atë rajon, 2363 metra i lartë dhe dukej sikur do të shembej mbi qytezën Interlaken, aq i pjerrtë ngrihet në perëndim të luginës.– Tek Piramida në Niesen?! – pyeti i habitur Shaba.Unë nuk dija që aty kishte një piramidë. I ngjau kërkesë e çuditshme dhe nuk tha as po, as jo. Dukej ashiqare se nuk e aprovonte dëshirën time. Siç mësova më vonë, ai nuk kishte qenë kurrë në majën e atij mali, por vajza ndërhyri menjëherë, duartrokiti si një adoleshente e llastuar dhe i tha në gjermanisht: “Do shkojmë, pikërisht tani është koha e duhur. Është vetëm njëzetepesë minuta me teleferik nga Interlaken”. Aty kuptova se ajo kishte ndikim të padiskutueshëm mbi të. Shaba, pas fjalëve të vajzës, e mblodhi veten shpejt dhe u bashkua me entusiazmin tonë, ose ndoshta u hoq si entuziast. U nisëm menjëherë drejt teleferikut me “Mecedesin” e tyre. Vajza u ul në vendin e parë dhe unë në sedilet mbrapa saj. Isha i gëzuar se po më plotësohej një dëshirë e kahershme. Arritëm tek stacioni ku ishte vetëm një mekanik i cili manovronte vagonat. Parkuam veturën përballë, me turi nga liqeni. Vajza zvicerane po vonohej të dilte nga vendi i parë. Zgjata kryet dhe vura re se kishte hapur kroskotin duke rrëmuar me duar. Pas pak nxori prej andej një revolver dhe ia zgjati Shabanit. Ai e mori pa folur dhe e futi në rripin e pantallonave, anash, nën xhaketë. “Po revolen çfarë e duan, xhanëm?! Ndoshta do bëjmë qitje në mal”, hamendësova unë dhe nuk bëra asnjë pyetje. Hipëm në një vagonë teleferiku dhe nisëm ngjitjen. Shikoja me kureshtje jashtë xhamave të vagonit. Lamë mbrapa pyllin e bredhave dhe hymë në kullotat alpine me barin e rritur gjer në gju. Në horizont dukeshin një tufë e madhe lopësh. Teleferiku ndaloi në një shesh pushim dhe ne ndërruam vagon.– Ky është stacioni i lopëve, – tha vajza.– Në këto kabina i transportojnë lopët? – pyeta unë i habitur.Ajo buzëqeshi duke nxjerrë një palë dhëmbë borë të bardhë, si zaje lumi. U duk shumë e bukur dhe më e afrueshme se zakonisht.– Jo, – tha duke mos e ndarë të qeshurën nga buza – vagonat e lopëve janë më të mëdha dhe nuk kanë dritare me xhama plastikë.Sa më lart që ngjiteshim, aq më shumë ndryshonte pejsazhi. Bimësia rrallohej dhe maja e malit ku do ndalonim dukej krejt e xhveshur. Kur zbritëm, vura re se ai vend kishte formën e piramidës trekëndore. Në një shesh të vogël, i vetmi shesh i asfaltuar, ishte ndërtuar një godninë prej druri në formën e shkronjës L të shtrirë. Aty kishte pak njerëz, ishin vetëm ata të shërbimit dhe një nëpunëse poste. Maja kishte një pamje 360 gradë. Më propozuan të bënim një shëtitje në pllajën përballë të mbushur me bar. Dëgjohej një fëshfërimë e butë. Ishte zhurma që bëntë bari i shtupecit, ashtu si në vendlindjen time në Labëri. U mallëngjeva, sytë m’u mbushën me lotë, por u përmbajta.– Kam dëshirë të bëjmë një biznes së bashku, – më propozoi Shabani.Vajza zvicerane ndiqte fluturimin e një shqiponje mbi kokat tona dhe nuk m’u duk se ishte e intersuar çfarë propozonte boyfrendi i saj shqiptar.– Pa na thuaj, Shaban, ta dëgjojmë njëherë, – iu përgjegja unë.Realisht të gjithë miqtë që kisha në Tiranë më thonin të hapja një biznes privat sepse rrogat në Radiotelevizionin Publik ishin të vogla. Kjo ishte arsyeja që e nxita të fliste. Shabani kërkonte që unë të bleja ose të merrja një tokë me qira afër Durrësit për ta bërë një park makinash të përdorura. Ai do t’i sillte automjetet nga e gjithë Europa dhe unë do t’i shisja. Fitimet do t’i ndanim së bashku. Unë nuk do të paguaja asnjë lekë, invesimit do t’i përgjigjej me valutë kesh, dora vetë, Shaban Balluku. Nuk m’u duk ide e keqe. Shqipëria në ato vite ishte shumë e “uritur” për marka makinash perëndimore. Klientët nuk kishin fuqi për të blerë makina të reja, por çmimet e makinave të përdorura mund t’i përballonin.– Një sasi frangash për të filluar punën, unë mund të t’i jap që tani, – premtoi Shaba. Ky premtim ishte garanci për mua se ai do t’u dilte zot fjalëve dhe premtimeve të veta. Nuk kisha asnjë dyshim. Aq më tepër që ishim bashkëkombas, pra shqiptarë. Këmbyem numrat e telefonit.I premtova se me t’u kthyer në Tiranë do të merresha me këtë punë. Ishte e kotë të pyesja nëse do të qitnim me revole. Qëllimi i Shabanit ishte propozimi për biznes. Nuk qerasi kot në Tun dhe as ftesa për drekë nuk bëhej në emër të mikpritjes tradicionale shqiptare. Po si dreqin i shkoi mendja tek unë? Kjo për mua ishte enigmë. Vajza zvicerane, kur pa se ne e mbaruam bisedën, më afrohet dhe më bën një propozim tjetër, por mua m’u duk me vend:– Prej këtu turistët e huaj postojnë kartolina për familjet e tyre, në vendet nga vijnë. Dëshëroni edhe ju t’i bëni bashkëshortes suaj një urim nga maja e malit Niesen? Kartolinën po shkoj ta marr unë. Do zgjedh një pamje të bukur.– Bravo Eli, – përgëzoi Shabani pa më lënë radhë të flisja.Aty unë mësova emrin e saj. Vajza hyri brenda postës dhe Shaba shtoi se ajo ishte me origjinë austriake, dinte disa gjuhë të huaja, madje kuptonte pak shqip, përdorte mirë kompjuterin dhe ishte një ekonomiste e zonja. Eli u kthye me një kartolinë në duar, mali Niesen ngarkuar me borë, në një ditë dimri të kthjellët me qiell të kaltër. Plotësova adresën e shtëpisë dhe shkrova i frymëzuar një urim të bukur duke shtuar në fund vendin, datën dhe orën kur firmosa. Eli nuk më la të paguaja as çmimin e kartolinës dhe as postimin. Lëshova një nga fjalitë që dija në gjermanisht: Danke fraulina Eli! Ajo buzëqeshi për herë të dytë dhe më përqafoi. Shabani e ndoqi tërë skenën me kënaqësi dhe duke parë rrotull, e puthi në buzë mikeshën e vet, në shenjë falënderimi. Nuk kishte asnjë shqiptar tjetër rrotull që atij t’i vinte marre nga gjesti i vet kalorësiak.Kur zbritëm tek stacioni i fundit i teleferikut dhe hipëm në “Mercedes”, dielli ishte fshehur pas malit Niesen dhe ne morëm kthesat zikzake për në Tun. Revolen e kthyen përsëri në folenë e kroskotit të makinës. Përse duhej atë ditë ajo revole, edhe sot e gjithë ditën e kam enigmë. E refuzova përsëri ftesën për darkë nga që më priste kameramani.Atë natë në shtrat rrotullohesha si peshku i sapokapur në zall. Bëja plane të mëdha, shkoja nëpër mend miqtë që do të aktivizoja për biznes, llogaritja fitimet dhe në fund numëroja paratë. Do bëhesha edhe unë i pasur. Pse, kot kishim luftuar për demokracinë?! Vendosa të ktheheshin në Tiranë sa më parë. Punë e madhe se do linim ca xhirime pa bërë.

***

Hëngrëm mëngjes, pimë kafen dhe porosita kameramanin të paketonte plaçkat. Do niseshim drejt aeroportit të Zyrihut me tren. Nuk kishte pse të kërkonim ndihmë nga bashkëatdhetarët.Sa dolëm nga lokali, një dorë e lehtë më ra në sup, mendova se ishte dorë femre, ndoshta ishte e Elit, por jo, ishte një djalë imcak, trupvogël e turi hollë. Foli shqip. U prezantua me emrin Flamur dhe tha se ishte me origjinë nga Prizreni. Uli zërin dhe më tha se shefi i policisë së Tunit, më priste për një kafe në zyrë.– Ku e ka zyrën shefi?– Po ju shoqëroj unë, jam përkthyesi zyrtar nga shqipja në gjermanisht dhe e kundërta. Kam mbaruar univerisitetin në Gjenevë. Jam i lindur këtu. Kemi qenë familje e persekutuar nga serbët. Emigrantë si gjithë të tjerët.– Gëzohem që u njohëm e që po ju takoj, – i thashë me mirësjellje.Zyra e kolonelit në kat të tretë ishte e hapur. Ishte një burrë i gjatë, me mustaqe të shkurtra, rreth të pesëdhjetave. Buzëqeshi, më foli në emër dhe tha se më njohu nga fotografia e pasaportës qëkurse ngjita shkallët nga kati i parë.– Ju pashë në kamera, – tha ai – për ne të policisë je i njohur, është e katërta herë që vjen këtu me shërbim. Ambasada jonë në Tiranë ka fjalët më të mira për ju. Emisionet tuaja bëjnë një punë të mrekullueshme për prezantimin dhe forcimin e miqësisë midis dy popujve tanë. Ne kemi këtu një komunitet shqiptar të madh, rreth 200 mijë vetë dhe ata e ndjekin kanalin tuaj satelitor non stop, prandaj jemi të interesuar për punën dhe sigurinë e ekipit televiziv.– Faleminderit, nuk kemi pasur asnjë problem me qëndrimin dhe pritjen tuaj, ju jemi mirënjohës, – i thashë me sinqeritet.– Atëherë besoj do më kuptosh drejt përsa do të komunikoj. Dje je shoqëruar me një shqiptar jo të mirë. Ai është trafikant dhe mashtrues, kemi dyshime se merret edhe me drogë. E kemi nën vëzhgim të pandërprerë dhe së shpejti do të arrestohet. Ai vjedh makina nga qytetarët zviceranë dhe i shet në vendet e varfëra të ish kampit socialist. Tani kërkon të zgjerojë aktivitetin e tij edhe në Shqipëri. Kujdes, jeni person publik dhe është detyra jonë t’ju mbrojmë.E falënderova sinqerisht, pastaj kaluam tek historia e Zvicrës për të cilën unë kisha gërmuar e lexuar jo pak. E donte shumë vendin e vet dhe sa herë unë përmendja fakte historike për rezistencën e vendit të tij, i shkëlqenin sytë. Më përcolli vetë deri tek dera. Më habiti një gjë. Nuk dha asnjë porosi: të flisja ose të mos flisja me të tjerët për Shaban Ballukun. Ishte i sigurt se nuk mund të bëja atë marrëzi e të llapja. Dhe ashtu ndodhi vërtet. E kyça gojën gjer tek ky tregim. Po Eli? U kuptua që ajo ishte bashkëpunëtore e fshehtë e policisë dhe kishte raportuar gjithçka, fije për fije. Jo më kot kërkoi prej meje të shkruaja një kartolinë nga Maja e Malit Niesen. Me siguri nga kartolina kishte kopjuar adresën dhe emrin tim. Madje origjina e saj austriake duhet të ishte një gënjeshtër. Me dashje apo pa dashje, Eli bukuroshja më kishte ndihmuar.Duke shkruar këtë histori, kujtova këshillën e një shkrimtareje amerikane të moshuar, Patricia Highsmith, gjatë udhëtimit tim të parë në Zvicër, autore e 22 romaneve dhe tregimeve të shkurtra. E takova në shtëpinë e saj në Lokarno.-Ju sa keni dalë në demokraci, kujdes nga mafia italiane, është shumë e rrezikshme, është shtrirë deri tek ne në Amerikë. Juve u ka afër, pas veshit, ju ka si një kafshatë. Do t’u pengojë të bëheni shtet. Ju jeni si ai fëmija i pafajshëm që belbëzon. Nuk dini se çfarë rrugë të errëta kalojnë nën tokë.Me siguri bashkëkombësi ynë naiv, Shaban Balluku, ishte një burmë e makinerisë së madhe të kontrabandës dhe drogës… Pas një jave e kishin arrestuar. E dënuan me nëntë vjet burg.