Nga Ndue Bacaj
Nëse Malesia e Madhe është krenare per bijët e saj ndër shekuj, me Lukë Kaçajn , Malesia dhe Shqiperia jo vetem krenohen ,por edhe krahasohen (denjesisht) me vende e popuj ku linden artistë të mëdhenjë me permasa boterore…Malesori prej Bajzet Lukë Kaçaj është një nga baset më të shquar të Belkantos të shekullit 20-të. Ai ka qënë dhe mbetet ylli plot shklelqim në konstelacionin qiellor të zerave që nuk shuhen kurrë.. Lukë Kaçaj me zerin dhe interpretimin e veprave më të mëdha të autoreve dhe muzikes botërore ngriti lartë në qiell emrin dhe famen e Malesisë , Shqiperisë dhe të tijin , gjëra që nuk munden dhe as nuk do të mundin kurrë t’ja grabisin toksoret..Lukë Kaçaj kishte lindur me 01 dhjetor të vitit 1926 ,në Bajzë të Kastratit , në familjen “KAÇAJ” (Zyra e arkives gj.c.Malesi e Madhe,regj.247 ,fl.47/39). Feminia e tij e parë kishte qenë mjaft e larmishme dhe interesante , pasi ishte rritur jo vetem nën kujdesin e familjes tij patriotike dhe të shquar per hijeshi e ndesha e mirë ,por edhe nën influencen e LOGJEVE të mrekullueshme të Bajzes Kastratit, me një traditë civilizuese të lidhur me emrin e Shpelles së Frashnit apo Kishes-Famulli të Bajzes , të njohura këto kombetarisht dhe ndërkombëtarisht. Ketu kenga kishte jehonë si askund tjeter ,ketu zgjedhja e bukurisë (femres..) me “motivacionin” KA DA TE SHPELLA E FRASHNIT , ngjason si dy pika uji me miset e ditëve tona… Është 
ky ambient me tradita të hershme artistike ,ku artisti i ardhëshem Lukë Kaçaj do të degjonte thirrjen e zemres e shpirtit se zëri i tij po të kultivohej do të mrekullonte skenat e botes…Kënget e tija të para të shoqruara me tingujt e fyellit ,zymares e lahutes ja degjuan malet , kodrat dhe fushat e gjelbruara ku kullosnin tufat e bagetive… Ja vlersuan , duartrokiten dhe inkurajuan shoket e tij të feminis ,por edhe më të rriturit e djelminisë . Lukë Kaçaj-t Zoti perveç zërit i kishte falë edhe fizikun ,që i ngjante një lisi të gjatë ,të bukur e të rritur harmonishem..Por mbi të gjitha keto cilesi i kishte të komanduara nga një mendje intiligjente me një edukim patriotik të udhehequra ndër shekuj nga binomin jetëdhenes Fe e Atdhe… Keto cilesi të Lukës (që në vogeli) kishin rënë edhe në syrin e familjareve , të cilet në moshen 8 vjeçare e dergojnë në Liceun “Ilirikum” të Franceskanëve në Shkoder. Në Ilirikum mjeshtrat e medhenjë të muzikes at Filip Mazreku e at Martin Gjoka nuk e kishin të vështirë të zbulonin basin e ardhëshem ,kengetarin e mahnitshem të Belkantos shqiptare e botërore Lukë Kaçaj-n,të cilin menjëherë (në vitin 1932) e pranuan në korin e mrekullueshem të Ilirikumi-t. Lukë Kaçaj në Ilirikum mësoi edhe gjuhet latinisht , greqisht dhe italisht ,gjuhë në të cilat recitonte në orgjinal pjesë nga “Bukoliket” e “Gjeorgjiket” e Virgjilit , nga “Iliada” e “Odisea” të Homerit etjer.. Në këtë “vater” kulture e dije Europerendimore së bashku me bajzjanin Lukë Kaçaj u formuan edhe të medhenjët e muzikes shqiptare ; Çesk Zadeja , Tish Daija , Tonin Harapi , Simon Gjoni ,Tonin Rrota , Preng Jakova , Zef Gruda e tjer…Ketu Luka u njohë edhe me veprat e pavdekshme të korifenjë të muzikes botërore si ; Vivaldi , Hendeli , Moxarti , Beth’hoveni , Rossini , Verdi e më gjërë.. Pas vitit 1945 ,kur në pushtet u instaluan komunistet (me duhem lindore) shkatërruan edhe këtë vater plot dije e afsh atdhedashurie me kahje perendimore ,Luka (si edhe të tjer e vazhduan shkollim e tyre në liceun “Jordan Misja”, ku vijojë edhe rritja e talentit tij.. Duke degjuar e parë zërin dhe interpretin e jashtëzakonshem që demostronte Lukë Kaçaj autoritetet artistike të kohes arrijnë që t’a dergojnë per studime në konservatorin “ÇAJKOVSKI” të Moskes. Dhe mjeshtrat shqiptarë të kesaj kohe , vertet nuk ishin gabuar ,pasi Lukë Kaçaj që student vlersohet nga profesoret e ketij konservatori me famë botërore , jo vetem si studenti dhe interpreti më i mirë i belkantos , por si Shaljapini i ardhëshem , (pra basi më i mirë i të gjitha kohrave në Rusi e më Gjërë). Ishte kjo performancë gjeniale e Lukë Kaçaj-t ,që kishte bindur regjizorin e filmit “Skenderbeu” (viti 1953) t’a perzgjedhë Luken per të interpretuar rolin e rapsodit të verber-t ,që siç dihet Luka e realizoj ketë rol në menyrë të shkelqyer ,ku kenga dhe zëri i tij edhe sot mrekullon sa herë që shihet filmi “Skenderbeu”..Lukë Kaçaj pas perfundimit me rezultate të shkelqyera të konservatorit “ÇAJKOVSKI” ,shfaqë magjinë e një “ylli” vokal që i kalonte kufinjët kombetarë , me një performancë në rritje nderkombetare… Talenti i basit Lukë Kaçaj-t në Shqiperi ishte i pakrahasueshem. Teatri i operas dhe baletit në Tiranë kishte një yll mbi yjet e tjer të belkantos shqiptare. Nje studiues i asaj kohe do të shkruante se “magjia” e zërit dhe interpertimit të Lukë Kaçaj-t hapi një epokë të re në muziken shqiptare.. 
Lista e roleve interpertuese të ketij basi të mahnitshem është e gjatë dhe plotë suksese ,por ne po shenojmë vetem “disa”..: Në vitin 1956 -mjeku Gravril në operan “Traviata” të Verdit , në vitin 1957 -mbreti Rëne në operan “Jolanda “ të Çajkovskit , në vitin 1958 -don Bazilio-n në operan “Berberi i Seviljes” të Rosinit (që ishte edhe roli më i dashur i Lukës ,që e luajti mbi 100 herë në Shqiperi e jashtë saj..). Në vitin 1959 -daja Gjin në operan “Mrika” të Prengë Jakoves , në vitin 1960 –babi i Drites në operan “Pranvera” të Tish Daisë , në vitin 1961 –ungji Bonzo në operan “Madam Baterflaj” të Puçinit ,ku po ketë vit interperton –murgun endacak…në operan “Boris Godunov” të Musorgskij-t , në vitin 1963 -filozofi Kolen në operan “Bohema” të Puçinit , në vitin 1964 -prifti Nurabad në operan “Peshkataret e Perlave” të Bizesë ,në vitin 1965 –Sparafuçile në operan “Rigoleto” të Verdit , në vitin 1970 në rolin e plakut në filmin “Perse bie kjo daulle”e tjer.. Sukseset e mahnitshmen (me jehonë nderkombetare) të ketij basi të madh , në ato vite u “detyrua” t’i pasqyrojnë edhe shtypi i kontrolluar i komunisteve shqiptarë më në krye “Zerin e Popullit” ,e cila me daten 12 dhjetor 1958 , ndër të tjera do të shkruante , se basi shqiptarë Lukë Kaçaj me interpretimin e rolit të Don Baziljos nga opera “Berberi i Seviljes” të Rosinit ,në “Balshoj Teater” të Moskes ka lënë pershtypje se nuk ka ndryshim nga i madhi Shaljapin dhe kengetari i shquar Çesjeviç…”. Të gjitha rolet e sipercituara ,por edhe të tjera Lukë Kaçaj i interpertoi në skenat shqiptare dhe ato me famë botërore ,si në (ish) Bashkimin Sovjetik , Gjermani (Lindore) ,Hungari ,Bullgari , Poloni ,(ish) Çekosllavaki e vende të tjera… Vlen të theksohet se Lukë Kaçaj rolet e tij në skenat e teatrove më të njohura të kohes me në krye teatrin…”Balshoj” i interpertoi në pesë gjuhë të ndryshme të cilat jo vetem i zotronte ,por i bënte më të tingellueshme e kuptueshme me zërin e tij të shkelqyer me intonacione “qiellore”.. Sukseset e basit të mahnitshem Lukë Kaçaj vazhdojnë të njohin vetem ngjitje deri në vitin 1966 , kur per “aresye” qarkullimi e largojnë nga skena duke emeruar pedagog në Institutin e lartë të arteve. Me ketë veprim pushteti i djallit të kuq duket se i kishte bërë hesapet me hanxhitë e tij , dhe priste reagimin ku do të “gabonte” basi i madh Lukë Kaçaj (pasi dihej pasioni i Lukës per skenen). Hanxhinjët i rrinin afer Lukes dhe e provokonin me vijë sjellje ,dhe per çdo fjalë që i vidhnin ferkonin duart dhe “ngrinin” zërin e tyre të fikur e çjerrë nga jehona e zërit të Malësorit kastratas Lukë Kaçaj , i cili së bashku me zërin e tij kishte sjellur në Tiranë dhe Europë edhe oshtimen e bjeshkeve legjendare ,ku ishte ruajtur më mirë se askund tjeter fara Europerendimore e shqiptarisë… Lukë Kaçaj deri në vitin 1973 arriti të mbijetoi , madje si pedagog nxorri shumë mjeshtra të muzikes e kënges…Por kjo nuk mjaftonte…Luken Kaçajn Partia (Punes) e donte “kurban”…Dhe “kurban” e beri pikrisht me 28 maj të vitin 1973 ,kur e arrestuan publikisht në institutin e arteve ku punonte…Akuza të rënda e monstruoze; armik i partisë dhe pushtetit.. Konkretisht Luka akuzohej se ishte simpatizant i Gjergj Fishtes ,vargjet e të cilit i “kendonte” herë pas here , se kishte simpati per boten perendimore per të cilen agjitonte “shpesh”, e deri akuzohej per tradhti ndaj atdheut… Sigurisht keto “argumenta” i kishin mbledhur hanxhinjët e sigurimit të shtetit komunist , ku fatkeqesisht ndonjë hanxhi kishte qënë edhe koleg “i vogel” i Lukës madh..Vlen të kujtohet sa absurde tingellonte akuza per “tradhti” , pasi Lukë Kaçaj gjatë turneve të tij neper Europë kishte pasur mjaft oferta që të mos kthehej më në Shqiperi ,por të shkonte e jetonte në vendet (perendimore) me demokraci të vertet. Atje zëri dhe talenti i tij jo vetem do të vlersoheshin dhe siguronin një karierë brilante ,por do ta mbulonin me para e pasuri. Luka si një nacionalist i edukuar e kulluar i kishte hellur poshtë keto oferta pa as më të voglin tundim..Ruajna Zot..! ndersa akuzohej kot per këto.. Në vitin 1978 Lukë Kaçaj lirohet nga burgu i vogel dhe del në një burg tjeter të madh , që ishte i detyruar të siguronte buken e gojes me punë të renda e të rendomta ,(por edhe i survejuar nga spiunet e sigurimit të shtetit komunist) ,deri sa e nxjerrin në pension.. Luka duke biseduar me një mikun e tij muzikolog (Loro Saten) ,do të pyeste : Perse ky helm e vrerë ndaj meje ? Dhe miku i shquar i tij do t’i pergjigjej me fjalet domethenese: “Lisat e mëdhenjë i rrah era…”Në keto vite të trishta e të zymta Lukë Kaçaj-t i vdes edhe gruaja e tij (v.1988) , Ana e dashur e besnike ,me të cilen nuk kishin pasur femijë.. Demokracisë dhe pluralizmit artisti i madh Lukë Kaçaj ju gëzua pa masë , por tashma më shumë moralisht e shpirterisht , sepse fizikisht ishte i lodhur edhe pse i pamposhtur…Lukë Kaçaj në vitet e demokracisë u perpoq për të realizuar një pjesë të ëndërrave të tija të mbetura pergjysem . Ai u mundua të interpretoi e inçizoi disa nga rolet dhe kenget e tij …Ato janë perlat autentike të një gjeniu të belkantos shqiptare e botërore ,ato janë pasuria më e madhe që Lukë Kaçaj ka investuar në thesarin e artit e kultures sonë dje ,sot e neser… Në vitet e demokracisë që Luka jetoi levizi kryesisht neper Europen perendimore , ku takoi disa nga koleget ,shoket e miqt e tij , por ata në vendet e tyre kishin pasur një fat krejt tjeter . Ata ishin vlersuar ,madje edhe kishin berë pasuri e prokopi me artin e tyre , edhe pse disa nga ata kishin qenë dallueshem më pak të talentuar per zërin dhe aftesit e tyre… 
Me këtë “rast” po kujtojmë vetem një takim të Lukë Kaçaj-t ( në 1991) me shokun e tij të konservatorit të Moskes ,basin bullgar Kolja Giaurov ,që italianet e quanin mbreti i basëve.. Kolja kur ishte student me Luken në Moskë asnjëherë nuk kendonte mbasi kendonte Luka … Por basi bullgar kishte vijuar në Itali e më gjërë karieren e tij brilante ,(dhe ishte martuar me sopranon e shquar italiane Mirela Freni). Ato ditë kur Luka takoi mikun e tij bullgar në Itali ,shfaqej opera “Bohem” e Puçinit. Kolja me bashkeshorten kishin dy role kryesore ; Kolja rolin e filozofit Kolen dhe Mirela rolin e heroines Mimi . Në teater ishte i ftuar i veçant i ketyre artisteve , Lukë Kaçaj. Kur perfundoi opera me shumë sukses dhe publiku po duartrokiste ,dy artistet e mëdhenjë (Kolja e Mirela) u drejtuan nga lozha e porositur ku rrinte Luka ,dhe me një gjest domethenes i trgojnë publikut per mikun e tyre.. Duartrokitjet e nxehta të publikut italjan tashma ishin per basin e madh shqiptarë Lukë Kaçaj , i cili ketë momemnt e perjeton me emocione e lotë…(Lukë Kaçaj ,kolosi i belkantos ,perg. nga Gjergj Denelli ,fq.21-22). Mua si autor i këtij portreti të vogël para madhshtisë së tij më ka mbetur i pashlyer takimi im me të madhin e perjetshëm Lukë Kaçaj në një mbremje në vitin 1995 , kur ish Bashkia Koplik (kryetar i të cilës atëherë ishte i ndjeri Perlat Ramçaj , dhe sekretar i këshillit të bashkisë isha unë) , organizoi per nderë të grupit folklorik të Malësisë Madhe që kishte fituar çmimin e parë në festivalin floklorik kombëtar të zhvilluar atëherë në Berat . Në ketë mbremje festive ishte i ftuar edhe Luk Kaçaj , i cili edhe pse në moshen rreth 70 vjeçare , plus vuajtje e burgut komunist e tjer , kendoi (live) per të pranishmit kengen e të verbërit që ai e kishte kenduar në filmin Skenderbeu rreth ketër dekada më pare. Zëri i tij atë mbrëmje kumboi si një zë qiellor , duke treguar se thuajse nuk kishte asnjë ndryshim , ishte zë kumbues , zë i embël e melodioz , zë i fuqishëm cili na mahniti dhe pa e kuptuar na mori me vehte… Gjë që tregoi se vuajtjet , privimet e persekucioni komunist nuk kishin mundur t’i marrin atë çfar i kishte dhuruar Zoti ketij artisti të madh… Gjatë viteve të pluralizmit e demokracisë Lukë Kaçaj u nderua e vlersua me tituj nderi nga pushteti lokal (Qytetar Nderi i Komunes Kastrat) e tjer , ndersa Institucioni i Presidentit të Republikes i jep Lukës (pas vdekjes) titullin më të lartë “Nderi i Kombit”… “. Një titull disi të “vonuar” ja jep edhe Bashkia Malesisë Madhe “Qytetar Nderi” (me 26 gusht 2018)… Megjithatë Bashkia e ka pasur dhe e ka rastin per të Nderuar Lukë Kaçajn “Nderi i Kombit” , duke i venë të pakten emrin e tij ndonjë institucioni arsimor , kulturor e artistik të 
Bashkisë Malesia e Madhe . O por se harrova ka disa shkolla në Malësi që mbajnë emra ose analfabetë komunist ose të vrarët e persekutuarit e tyre , ndersa pallat kulture , qender kulturore apo shtëpi kulture bashkia Malesi e Madhe nuk ka fare deri tani… Gjithsesi per të mbyllur këtë portret të vogel para veprës së ndritur të artistit të madh Lukë Kaçaj , vlejnë fjalet e një shkrimtari e studiuesi shkodranë (Alfred Çapaliku), i cili shkruante : “Luka i kaloi vitet e fundit (të jetes) si një YLLË që digjet duke lënë gjurmë në qiellin tonë…”. Me 7 shtator të vitit 2001 kolosi i belkantos shqiptare e boterore do të mbyllte sytë pergjithmon nga kjo jetë , të ciles i dha gjithshka dhe i mori thuajse asgjë.. Lukë Kaçaj është perjetsisht ylli vezullues i qiellit të belkantos shqiptare e botërore , drita e të cilit nuk do të zbehet kurrë…
