- Resmi Osmani Tregim
Inxhinier Strugën, të moshuar dhe në pension, të rinjtë e pallatit ku banonte e quanin thjesht plaku. Kështu i mbeti. Pakkush e dinte si e kishte emërin. Para dy vitesh, zonja e tij e fisme ndërroi jetë. Dy djemtë, erdhën nga emigracioni, pritën ngushëllimet, varrosëen të ëmën, ndanë hidhërimin me të atin dhe u larguan sërish. Ai mbeti fillikat.
I vetëm, njeri panjeri, si shkretan. Boshësi dhe shurdhëri. Sillej rrotull nëpër shtëpi si pavetëdije. Gjëndej në punë koti. Muret e shtypnin si mokra, i mirrnin frymën. Nuk i rrihej brenda. Dilte, askush se përcillte me një fjalë përkujdesjeje. Bariste rrugëve fillikat, mendueshëm, në ato udhë ku shëtisnin dikur së bashku. I vetëm.Pa nisnin e buisnin kujtimet, përfytyrimet, ca vegime që rendnin nëpër mjegullat e kohës. Asgjë si hynte në sy. Filxhani i kafes i hidhur, farmak. Kthehej, i mpakur e i rrëgjuar. Askush se priste. Brava mizore e derës kërkëllinte. Pas saj mungonte të shfaqej ajo silueta e dashur, e dhimbsur që e mirëseardhte. Brenda shtëpisë mugëtirë, zymtësi si të hynte në një shpellë, të një planeti tjetër. Kundronte dhomat trishtueshëm. Çdo gjë ishte siç ajo e kishte lënë, me gjithë ato çikërrimat dhe vogëlimat intime, që I kishte përzemër: statueta, kukulla porcelani, suvenire, që i jepnin ngrohtësi dhe prehje shtëpisë.
Tablove në mure u ishte shtuar portreti i saj ngaku e shihte e pikëlluar e me një përmallim të mezidukshëm. Kudo ishte dora e saj që tashmë i mungonte kësaj shtëpie të pagëzim.
Vetmi. Trishtim. As miq nuk vinin më.
Plumb e rëndë vetmia për shpatullat e ronitura të plakut. Në mugëtirën e vetmisë së tij, s’depertonte më drita e diellit, ndriçimi i hënës dhe yjeve, nuk dëgjohej më e qeshura e fëmijëve, stinët humbën bukurinë dhe shijen, buzëqeshja u shua, gëzimi u arratis. Por sido që të ishte, me zi në shpirt e mendje topitur, jeta duhej jetuar. Nuk sillte të mirë lëshimi i vetes. Edhe pa e kërkuar, një ditë fundi do të trokiste. Dikur, ai i dha karar t’a ndante vetminë me një gjallesë, një frymor. Një qen? Sado të dashur e besnikë, jo. As që bëhej fjalë. Kujdesi për të i kapërcente mundësitë e tij. Pastaj s’ia mbanin këllqet ta nxirte shëtitje. Një mace? Ndoshta. Edhe ato janë të dashura dhe shumë shtëpiake, por druante se nuk do ta mësonte dot që të ndynte në banjë. Edhe atë kishte mangut, ti ndotëte tërë shtëpinë. Atëhere? Një çift zogj këngëtarë. Jo papagall, se janë të mërzitshëm, poterexhinj, bërtasin dhe vërshëllejnë,fjalamanë që të tallin dhe qesëndisin. Më mirë një çift kanarina. Ashtu e bëri. Mori një çift. I thanë se ishin rracë belge.
Mashkulli ishte i verdhë gati i artë, me një pah të kuqërremtë në krahë e gushë. I shkathët, i lëvizshëm, i paprehje. Sytë si rruaza të zeza. E quajti Xhili. Sapo u mësua me vendin e ri, nuk ja përtonte: ja merrte këngës. Eh ç’të kënduar! E dridhte zërin mrekullisht, veç të rrije e ta dëgjoje, aq sa plaku mbetej gojëhapur dhe dëgjonte me admirim, si i shastisur trillet e tij. Femra ishte e bardhë, fare e bardhë, një bardhësi e pastër, si pëllumbeshë. E quajti Cole. Këndonte më pak dhe i bënte naze mashkullit, i cili i këndonte me ashkun e ashikut plot ojna e trille.
Dukej sikur në shtëpi kishte ardhur pranvera.
Plaku nisi t’i donte, si të ishin pjestarë të shtëpisë. I kujdesonte, u shtinte ujë e ushqim, u pastronte kafazin, u jepte ndonjë rriskë mollë apo gjethe sallatë. Të vegjël, të vegjël, por kishin qëlluar grykës të mëdhenj. Ama sa për këngë, s’kishin shok! Kishin kaluar muaj që “familja” ishte shtuar, plakut s’i rëndej aspak që u shërbente dhe i pastronte. Me ‘ta, vetmia ishte bërë më e durueshme. Tani ai kishte filluar të mësonte gjuhën e zogjve. Kur Xhili ja merrte melodive të tij, Plaku nbyllte sytë dhe përfytyronte sikur ndodhej në një lirishtë me drurë kuroragjelbër, në hapësirat e të cilave depërtonin fashat e arta të rrezeve dhe çeltirat e vesuara e të pikëzuara nga mijërat e luleve shumëngjyrëshe, kishin kundërmimin e pranverës.
Një nbrëmje, Xhili e preu këmgën, humbi zhdërvjellësinë e lëvizjeve dhe kur plaku i vërshëlleu, ai nuk iu përgjigj. Të nesërmen Xhili nuk ishte mbi shkop. Femra ciaste e alarmuar. Plaku e zbriti kafazin dhe pa që Xhili ishte i pajetë. Kishte vdekur. I shtrirë nbi trinën e kafazit me këmbë të mbledhura. Ishte një vdekje e papritur. Plaku u trondit, ndjeu së brendshmi një si boshllëk e shtrydhje në zemër. Vdekja e kishte shënjuar dhe si ndahej kësaj shtëpie. Ju dhimbs dhe e pikëlloi. E mori në pëllëmbë të dorës. I vogël, i bukur, por i pajetë. Ç’të bënte me të? E varrosi në një vazo lulesh në ballkon. Aty mbolli një karafil të kuq.
-Eh, moj Cole, na vdiq Xhili- i tha femrës. S’na ndahet vejania, po gjene bëj durim, s’jemi vetëm. Sa për të ndërruar nga dy llafe kemi njëri – tjetrin.
Colja u bë grindavece, hidhej e përhidhej në kafaz, ciaste dhe bërtiste shpesh pa shkak. Plaku i ndërronte ujin, i hidhte ushqim, i shtonte ndonjë rriskë molle, por ajo vazhdonte të ciaste në kërkim të diçkaje që ai se pikaste dot. Me siguri ajo e ndjente vetminë dhe kërkonte shokun e vet.
Një ditë nga ditët, plaku kishte ditlindjen. Mbushte rrumbullak shtatedhjet vjeç. Gjumi i doli heret. Shkoi në aneks të bënte kafen. Colja e ndiqte me sy, pastaj ajo e përshendeti:
-Ciu,- Mirmengjes, pse s’më flet o plak?
Plaku i vershelleu lehtë. Colja dukej në formë. Brenda hapësirës së vogël të kafazit, lodronte dhe s’pushonte së ciaturi. Llafazania dukej që donte muhabet dhe ankohej që plaku s’po ia varte.
-Dëgjomë Cole, sot kemi sebep. Kam ditlindjen dhe duhet ta festojmë!
-Ciu, ciu, cirifiu! Ç’është kjo, mos dita që ke dalë nga veza?
-Mos u bëj marroke. Zogjtë dalin nga veza, njerëzit i lind nëna nga barku. Paçka se kur ishim të vegjël dëgjonim të habitur gjyshet që na thoshin se na kishte sjellë lejleku në sqep ! Kjo dita e lindjes, si një e veçantë, si zanafillë e jetës së gjithkujt, kujtohet e festohet sa të jesh gjallë.
-Ciu! Çudi, si thoni ju njerëzit, sa të rrosh do të mësosh! Po unë që nuk e di ditlindjen time?
-S’prish punë. Zere se ke lindur një ditë si sot, me mua. Do t’i festojmë tok!
-Ciu, -sa qejf plako!
Tringëlliu zilja e telefonit.Merrnin nipat, mbesat, vëllai, kunatat, që e dinin dhe e uronin. Urimet rridhnin lumë: edhe njëqind të tjera, me shëndet e gjithë të mirat që të do zemra! Të tjerë dërguan mesazhe në celular. Edhe njkëqind të tjera! Epo, ç’shaka! E çt’i donte edhe njëqind të tjera, kur mezi shtynte e ngryste këto të tanishmet? Edhe njëqind të tjera! Vite të kota, llafe goje, por vetëm dhe i vetëm ama! Nga ata që jetonin në këtë qytet, asnjë ftesë për drekë apo darkë, për një festim e përkujtim të përbashkët. Fjalë, vetëm fjalë, sa për të shkuar radhën. As një herë nuk koston gjë një fjalë e mirë. Gëzuar, dhe hajd, ku jemi parë!
Bisedoi me të dy djemtë dhe me nuset në skajp. Fjalë mallëngjyese, mjalt’ e sheqer: ”Baba, babush, na ka pikur malli, ta dish sa na mungon. Edhe ne do të ngremë sot një shëmdet për ty. Zere se na ke aty. Gëzuar edhe njëqind!” Eh nuset e djemve- i tha vetes plaku-jane bijat e botes e s’te behen dot asnjehere si vajza! Biseda me nipin dhe të mbesën e trishtoi paksa, ata kishin filluar të humbisnin shqipen.
-Cole,- i tha zogut- Mos u mërzit, po dal pak në treg për harxhet e drekës. Se, sido që jemi vetëm, do t’ia thyejmë grykën një shisheje dhe do ta kthejmë ndonjë kupë. Jo për gjë tjetër de, por ja, që jemi gjallë! Si thua?
Zogu s’i ktheu përgjigje. Kishte ulur kokën dhe po shijonte farat. “Hallet e njerëzve nuk ngjajnë me ato të zogjve”- mendoi plaku duke dalë nga shtëpia.
Ca më vonë, Colja dëgjoi bravën e derës që kërkëlliu , derën që u hap dhe nisi të ciaste dhe të bënte zhurmë kot, për qejf. Pastaj e pa plakun që ende se kishte hequr kasketën nga koka dhe uli mbi bangon e aneksit qeskat e ushqimeve. Pastaj ai nisi të sillej rrotull dhe të bubrronte nëpër sirtarët e bufesë, siç bënte përditë, para se të gatiste tryezën.
Plaku shtroi në tryezë mbulesën e pastër me qëndisma që e përdornin në raste të veçanta dhe ormisi pjatat me mezet, ullinj, djathë,kotoleta pule, patate të fërguara dhe sallatat. Uli ballaz dy gota kristali, që kishin kohë pa u përdorur në tryezë. I hoqi shishes së verës tapën. Nga ermirimi që u ndje, dukej që vera ishte e vjetër dhe e mirë. Ndezi qirinjtë në shandan pastaj mori kafazin me zogun dhe e uli në tryezë kundruall vetes.
Colja në fillim u hutua nga gjërat e reja që po shihte dhe u tulat në cep të kafazit. Kur plaku i vuri një rriskë mollë dhe një gjethe sallatë, ajo u gjallërua, kërceu, u afrua te rriska e mollës, e çukiti dhe duket që i pëlqeu, të njëjtën bëri dhe me sallatën, pastaj pastroi sqepin te shkopi dhe e lau te ena e ujit. U shkrif e u shkund, e pa plakun drejt në sy dhe i foli:
-Ciu?!
-Epo ta thashë. Pse pyet kot? Sot kam ditlindjen de! Për shumëkënd, duket ditë e zakonshme, por jo për atë që e ka. Moj Cole, jeta e njerëzve është e ngatërruar: kur festojnë ditëlindjen të vegjëlit, gëzohen dhe mezi presin të rriten, të rinjtë nguten të burrërohen, vashat të bëhen nuse, burrat i trishton mendimi se po plaken dhe pleqtë sikundër jam unë, falnderojnë krijuesin që i ka lënë të jetojnë ende, paçka që ecin në fushë të minuar! Po ti se di çështë mina. Kur ajo bën “Bum” të hedh në erë!
Plaku shtiu nga dy gisht verë në gota. Nën ndriçimin e llampadarit, vera e pastër si pikë loti, kuqëlonte si rubin.
Diçka mungonte. Plaku shkoi te kristalierja dhe mori kornizën me fotografinë ku dikur kishin dalë të katër, të qeshur e të gëzuar, kur djemtë ishin ende të parritur mirë dhe e vendosi kundruall. ”Tashti jemi të gjithë, të katër. Paçka që ca me trup e ca si shpirtëra”- mërmëriti ai.
-Epo, gëzuar e përshumëvjet! Trokëlliu gotën me të Coles.
Kristali tringëlloi ëmbël me muzikalitet, me tingull të zgajatur si kambanë argjendi. Duket që Coles i pëlqeu se u gjallërua.
– E do zakoni të themi gëzuar, se ç’gëzim ziu është ky imi, që festoj vetëm si qyqar! Në këtë shtëpi gëzimi ka vdekur, buzëqeshja është shuar!
-Ciu. Po mua s’më vë në hesap?
-Ke të drejtë. E ndjera grua e pati peng që s’lindi dot një çupë. Ti sot je si goca ime.
-Qëpar më the që do rrëfeheshe. Ç’farë lloj kënge është rrëfimi? S’të kam dëgjuar ndonjë herë të këndosh!
-Rrëfimi ? Si ta them, një shfrim i brendshëm i derteve, i asaj që na mundon, duke i ndarë me dikë tjetër, që na do dhe e duam. Tregohet, nuk këndohet! Nganjëherë, e kemi të nevojshme të rrëfehemi, sepse rrëfimi e shkrin akullin që na ftoh e ngrin zemrën dhe na e mpin mendimin. Vjen si lehtësim e dlirësim. Ditlindja është një rast i tillë. Kthej mendimin në të shkuarën.Nga vitet e shkuar, nga koha e largët, nga mjegulla e harresës, pa ndonjë rend, rrëmujshëm shfaqen turbull copëza të jetës.Gëzimet e hidhërimet, zhgëmjimet e pësimet, dashuritë dhe urrejtjet, ata që i kemi dashur dhe na kanë dashur. Nis e i bëj vetes shumë pyetje, dhe një kqyrje të jetës se shkuar, që s’kthehet më veçse si kujtim. Si e kam kaluar jetën, si u jetuan vitet e ikura, me se u mbushën, ç’farë lashë pas, çfarë mbeti prej tyre? Siç e sheh është ca e ngatrruar.
Tringëlliu zilja e telefonit.
-Ciu,- telefoni!
-Lere se ja kanë ngenë, ndonjë urim i vonuar. Ja gëzuar, të paça gjithë kengë!
Si për të kthjelluar mendimet dhe gjetur fjalët e duhura, Plaku gjerbi një gllënjkë verë dhe përtypi pak meze. Zogu, si një lëmsh i vogël e i bardhë, me ata sytë e zez si rruaza, të zgjuar e të lëvizshëm, kishte qëndruar mbi shkop dhe dukej sikur priste vijimin e bisedës.
-Jeta ime? Sa e thjeshtë aq edhe e mundimshme dhe e ngatërruar. E mbushur me punë, si inxhinier i digave të larta, në kaskadën e Drinit, nga hidrocentrali në hidrocentral. Çismet veshur dimër e verë, punë ditë e punë natë, në diell, në shi e borë. Fëmijët e mi u ritën thuajse pa baba!
-Ciu?-pse, të kishin mbyllur në kafaz?
-Po. Kantieret ishin kafazet e mia, më linin të fluturoja një herë në muaj. Dhe kështu rrodhi jeta ime, si ujët e lumenjve, që përplasej në fletët e turbinave dhe kthehej në dritë, pastaj rridhte për tu derdhur në detin e harresës. E sheh atë dritë? Aty shndrit djersa, mundi sakrificat dhe heroizmi i heshtur i mijëra puntorëve ndërtues.Vinin nga e gjithë Shqipëria. Ata kishin emra e mbiemra, kishin familje, fëmijë ëndërra, dëshira dhe synime për jetën. Tashmë ata janë harruar, thjesht kujtohen si ushtria e punës, si numra, pjesë e lavdisë së kohës së shkuar, që i këmdohej ajo këmga”Në ara fabrika kantiere…”. Aty jam edhe unë si një shkëndijëz që digjet si xixëllonjë. Edhe kur të mos jem më, nuk do të jem shuar, aty do të më gjejë kushdo që do të përmallohet që të më kërkojë! Mjafton të hapë çelsin dhe unë do të ndrij!
Ç‘farë fitova nga gjithë kjo? Këtë apartament ku të zihet fryma dhe një pension mjeran sa për të mbajtur shpirtin, që më dridhet dora kur e fus në xhep për të paguar një kafe! Edhe ca dekorata e tituj, por që si hyjnë në punë as dreqit, ngaqë u harruan që të nesërmen e ditës që mu dhanë. Por ajo që s’durohet, është kjo lodër e fatit në ditët e sprasme të jetës: kjo vetmi mjerane, si murgjëri manastiri, dhe e ardhmja krejt e paditur, e mugët dhe e tymtë, ku asgjë s’parashihet, veç mirazhit të arkmortit,me një kurorë lulesh artificiale që gjithsesi dërgohet në qytetin e të vdekurve, për tu kallur në dheun e ftohtë, i përcjellë nga ca të pakët që përsërisin : “Ah, sa burrë i mirë ishte, por iku i shkreti.Shpëtoi se kishte mbetur i vetëm e i harruar si qyqar!” Por nuk e vlen të ankohesh e as kujt t’i ankohesh, kur je duke pritur fundin që se di sesi do të jetë. Pleqëria është sëmundja e fundjetës! Ndaj thonë” Vdekje të kishte por pleqëri të mos kishte!”
-Ciu, ciu, ciuuuu!
– Aha, do të dish në kam qënë i lumtur? Mos bëj pyetje të zorshme që më vënë në siklet. A kam qenë I lumtur, si u jetuan vitet e gjata të jetës, me se u mbushën, çfarë lamë pas, çfarë mbeti prej tyre? Ti nuk e kupton algjebrën, por po mundohem të ta shpjegoj. Në këtë ekuacion të jetës, në njërën anë të barazimit, vendosen rastet e lumtura, e të dobishme,puna, dashuria, martesa, lindja e fëmijëve, ngazëllimet, gëzimet,se të tilla edhe ka, në tjetrën të vështirat, të hidhurat e të dëshpëruarat dhe të palumturat, shuplakat e jetës, që edhe ato s’janë të pakta. Në çdo anë, ka kulme por edhe vija horizontale, rutinë, kotësi bjerrakohëse të përditshmërisë. Në ktë algjebër të jetës, kur pluset mbizotërojnë mbi minuset, e mira mbi të keqen, gëzimi mbi dëshpërimin, kur ne kemi vënë një tullë në ngrehinën e shoqërisë dhe kemi mbjellë ca rrënjë pemë në kopshtin e jetës, bindemi se jeta jonë ka qënë e dobishme dhe e jetuar me nder. Them se i takoj kësaj pjese.Është zhgënjyese, që besuam në një të pavërtetë, por jeta dhe puna jonë nuk kanë shkuar dëm. E kuptove?
-Ciu, ciu, ciriviu! – Mendja ime prej zogu si rrok dot gjithë ato çudira të padëgjuara e të ngatrruara prej njerëzish.
-Vetë e kërkove. Pyete? Kjo ishte përgjigja!
Plaku desh të merrte gotën, por në anën e majtë të gjoksit pati një shtrëngesë të beftë e shumë të dhimbshme, që i mpiu mendjen dhe trupin, shikimi iu mjegullua , në grykë iu mblodh një lëmsh dhe frymëmarrja ju rëndua, Vuri dorën mbi zemër dhe lëshoi një “Oh “ të dhimbshme. Arriti të merrte në xhepin e jelekut një tabletë trinitrinë dhe e vuri nën gjuhë. Koka iu gremis dhe ai arriti ta ulte mbi tryezë.
Zogu ndjeu të keqen dhe nisi të ciaste i alarmuar, duke u hedhur i tromaksur brenda kafazit, nga shkopi në shkop, aq sa po I perplaseshin flatrat e krahëve nëpër tela. Thërriste pandërprerë, por plaku rrinte palëvizur e kokëgremisur.
Se dinte sa mbeti ashtu me atë zalisje. Ilaçi nisi të bëjë veprimin. Pak e nga pak, ndjeu çlirimin e gjoksit nga dhimbja dhe u mbush me frymë, por ishte i dërrmuar e i këputur. Shikimin e kishte ende të mjegulluar. E para gjë që dëgjoi ishin klithmat e zogut. E ngriti kryet dhe i foli me zë të këputur:
-Të tremba, hë? Janë lodrat e zemrës. Mos ki frikë. Tashti po shkoj të shtrihem pak sa të mbledh veten. Kësaj radhe ja hodha. Po radhën tjetër?
Tiranë, korrik 2015
